است كه حاكم شرع يعنى مجتهد عادل هر گاه صلاح مسجد را در آن داند كه آنها را بفروشد و از قيمت آن بهتر از آن را بخرد، جايز خواهد بود. و هم چنين ظاهر اين است كه در صورتى كه وقف باشد و مسجد خراب شود و متبرعى خواهد گشادتر بسازد و آن تير و پرتو كوتاه است از آن، باذن حاكم شرع تواند آن را معاوضه كند به بهتر و بلندتر از آنها.

23: سؤال:

حمام وقفى هست و متعلقات و توابع دارد، مثل گلخن و محلّ جمع كردن هيزم از براى سوختن حمام. و اين توابع زياده از قدر حاجت حمام است. و آن حمام در ليالى ماه مبارك رمضان و هم چنين از ما قبل طلوع صبح تا طلوع شمس در ساير ايام ممنوع است از دخول زنان. و زنان به جهت غسل معطل مىمانند، و بايد به جنابت بمانند تا صبح يا طلوع آفتاب. و به اين سبب حرج عظيم رو مىدهد. و طريقۀ وقف و شروط واقف هم معلوم نيست. آيا جايز است احداث حمام كوچكى متصل به همان حمام در همان زمين وسيع كه محل جمع كردن هيزم است با بقاى مقدار حاجت از آن و عدم حصول ضررى به حمام؟ يا نه؟.

جواب:

ظاهر اين است كه جايز باشد، چون محض احسان است و مصلحت حال وقف و واقف در آن هست. خصوصا در صورتى كه وقف بودن خصوص آن زمين معلوم نباشد و محتمل باشد كه محض اباحه باشد از صاحب آن براى رفع حاجت حمام. و بهتر اين است كه اين امر را به اذن حاكم شرع بكنند. يعنى مجتهد عادل.

24: سؤال:

هر گاه كسى چند جلد كتاب از كتب فقه وقف كند بر اولاد نسلا بعد نسل. و اتفاق افتد كه در اين طبقه هيچ يك از اولاد قابليت فهميدن آن كتابها و منتفع شدن از آنها را ندارند. و بعضى قصد فروختن آنها را دارند. مىتوان خريد يا نه؟-؟ و هر گاه ببينيم كه در صدد تزوير و حكّ كردن علامت وقفاند كه بفروشند، واجب است استنقاذ از دست آنها يا نه؟-؟.

جواب:

أولا بايد ديد كه واقف در وقف قصد مطلق انتفاع كرده هر چند به اجاره دادن باشد، يا خصوص اين كه نگاه دارند و مردم به مطالعۀ آن منتفع شوند. و هم چنين بايد ديد كه در صورتى كه مقصود مطالعه كردن و درس خواندن باشد،