اختلاف خواجه و فخر رازى در بيان عصمت انبياء عليهم السلام‌

در مسئله عصمت پيامبران در ميان فرقه‌هاى مختلف اسلامى اختلاف است. معتزله، اشاعره، اماميّه، خوارج حشوّيه و ... هريك از ديدگاه خود نظرهائى ابراز داشته‌اند. در اينجا فقط به بيان قول خواجه و فخر رازى مى‌پردازيم.

فخر رازى پيامبران را از كفر و گناهان كبيره در بعد از بعثت، معصوم مى‌داند خواجه گرچه در اين اعتقاد با او موافق است، ليكن در كيفيّت بيان عصمت با او مخالف است و پيامبران را در قبل از بعثت هم معصوم مى‌داند. اكنون به نقل كلام آنان مى‌پردازيم.

فخر رازى در «محصّل» مى‌گويد:

«امّت اسلامى متفقند كه انبياء معصوم از كفرند بدليل آنكه پيروى از آنها واجب است چون در قرآن آمده است «از پيامبر پيروى كنيد تا هدايت يابيد»[1].

و چنانچه كفر بر پيامبران جايز مى‌بود. طبق اين آيه باز بايد از آنان تبعيّت كرد و حال آنكه تبعيّت از كفر باطل است و بعضى هم كه كفر را بر پيامبران جايز نمى‌دانند ليكن اظهار كفر را از باب تقيّه بر آنان جايز شمرده‌اند، درست نيست، چون با اظهار كفر آنان دين بر همگان پوشيده مى‌ماند و چنانچه اظهار كفر بر آنان از باب تقيّه جايز مى‌بود در آغاز دعوت بدين كه مردم منكر دين بودند ترس و وحشت از وقتهاى ديگر بيشتر بود، در آن زمان بايستى چنين مى‌كردند، در حالى كه نكرده‌اند بعنوان نمونه ابراهيم عليه السلام در زمان نمرود و موسى عليه السلام در زمان فرعون، در نهايت سختى از دعوت خوددارى نكردند. بعضى از حشويّه پنداشته‌اند كه پيغمبر اسلام در قبل از بعثت كافر بوده است چون در قرآن آمده است «خدا تو را گمراه يافت پس هدايتت كرد»[2]. در آيه ديگر نيز فرمود «تو نمى‌دانستى كه كتاب و ايمان چيست»[3] ولى اتّفاق اهل تحقيق بر فساد اين قول است. كسانى هم كه كفر و اظهار كفر را بر انبياء جايز ندانسته‌اند ولى ارتكاب گناهان كبيره را بر آنها جايز شمرده‌اند قول باطلى است بچند دليل:

1- اگر انبياء گناه كبيره كنند از گناهكاران امّت هم پست‌تر خواهند بود چون درجه و رتبه انبياء در حدّ اعلى است و خدا به آنها بيشتر نعمت داده است اگر گناه مى‌كردند گناهشان سنگين‌تر و زشت‌تر مى‌بود، چنانچه در «قرآن» خطاب به زنان پيامبر آمده است «اگر يكى از شما گناه آشكارى كند عذاب او دو برابر خواهد بود»[4] مانند سنگسار و غيره بهمين لحاظ است كه حدّ برده‌

[1]....وَ اتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ‌- سوره 7- آيه 158.

[2]وَ وَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدى‌ (سوره 93- آيه 7).

[3]ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ‌ (سوره 42- آيه 52).

[4]يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ‌- سوره 33- آيه 30.