اسم الکتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) المؤلف : مصباح یزدی، محمد تقی الجزء : 1 صفحة : 46
چيزهايى هستند كه با انسان
به نحوى مقارنت يا اتحاد دارند و در اثر اين مقارنت و اتحاد ذهن مجازا احكام آنها
را به انسان نسبت مىدهد. در فلسفه براى جلوگيرى از خلط و اشتباههائى كه از
اينگونه مجازهاى عقلى ناشى مىشود از قيد حيثيت يا قيد جهت يا قيد بما هو استفاده
مىكنند و مىگويند: «انسان از آن حيث كه كميت دارد قابل اندازهگيرى است؛ انسان
از آن حيث كه جسم دارد شاغل مكان است؛ انسان از آن جهت كه كيفيت دارد گرم است؛
انسان از آن جهت كه انسان است قدرت تفكر دارد؛ انسان از آن حيث كه موجود است حادث
است». پس در حقيقت، نقش اين قيد؛ اين است كه نشان مىدهد در قضيّه اوّل موضوع
حقيقى انسان نيست، بلكه كميت است؛ در قضيه دوم موضوع حقيقى جسم است در قضيه سوم
كيفيت است و در قضيه پنجم موجود ولى در قضيه چهارم موضوع حقيقى خود انسان است.
با آشنائى با اين اصطلاح،
مىگوئيم: «محمولات فلسفى محمولاتى هستند كه بر اشيا حمل مىشوند از آن جهت كه
موجودند؛ همه احكام موجود بما هو موجود احكام فلسفىاند»، زيرا موضوع حقيقى اين احكام
موجود است و هيچ محمولى از موضوع حقيقى خود انفكاكپذير نيست. به عبارت ديگر،
معناى اينكه حكمى بر اشيا بار شود از آن جهت كه موجودند اين است كه موجود به خودى
خود و بدون هيچ قيدى موضوع اين حكم است؛ موضوع حقيقى اين حكم خود موجوديت موجود
است، نه انسانيت يا كميت يا كيفيت آن يا غيره و اگر اين حكم بر اينها نيز حمل
مىشود از آن جهت است كه موجودند. همچنين واضح است كه هيچ حكمى از موضوع حقيقى خود
انفكاكپذير نيست؛ اگر مىبينيم احكامى از موضوعات خود انفكاكپذيرند، به اين علت
است كه آن موضوع موضوع حقيقى نيست، مجازى است.
در هرحال، مقصود از اينكه
در تعريف عوارض ذاتيه گفتيم: «ذات موضوع» يا «موضوع به خودى خود» جز اين نيست كه
موضوع موضوع حقيقى حكم باشد. پس در قضايايى كه فوقا مثال زديم، مىتوان گفت قدرت
تفكر عرض ذاتى انسان است؛ قابليت اندازهگيرى، بزرگترى، كوچكترى و مساوات عرض ذاتى
كميتاند، زيرا كميت از آن جهت كه كميت است واجد اين محمولات است نه از جهتى ديگر،
نيز حدوث، وحدت، معلوليت و امكان از عوارض ذاتيه موجودند.
اكنون به اصل مطلب
برگرديم. مدعا اين است كه همه معقولات ثانيه فلسفى از عوارض ذاتيه موجودند؛ اين
محمولات بر اشيا حمل مىشوند از آن جهت كه موجودند؛ به تعبير ديگر،
اسم الکتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) المؤلف : مصباح یزدی، محمد تقی الجزء : 1 صفحة : 46