اميدوار بود و همين مسئله مهم است كه امروز در دنيا مورد توجه نيست و ما با تكيه بر اسلام مى‌خواهيم به يارى خداوند تعالى حقيقتى خيره‌كننده را به دنيا معرّفى كنيم.[1]

د) نتيجه‌گيرى‌

1. در اين فصل، با تكيه بر معيار مشروعيت و با توجه به حكومت‌هايى كه تحقق خارجى يافته‌اند، نمودارهاى حكومت غير دينى را واضح كرديم و روشن شد كه چنين حكومت‌هايى يا مبتنى بر غلبه و زور و به اصطلاح استبدادى مى‌باشند كه در آنها گرايشى جز خواسته حاكمان و بينشى جز برخاسته از اراده مسلط آنان در ميان نمى‌باشد. پرواضح است كه اين حكومت‌ها نمى‌توانند مشروعيتى عقلانى و قابل دفاع داشته باشند.

2. الگوى ديگرى كه براى حكومت غير دينى مطرح مى‌باشد، حكومت‌هاى مردم سالارى است كه بعد از فروپاشى اقتدار كليساى حاكم بر اروپاى قرون وسطايى ايجاد شد، كه در آن انديشوران سياسى تلاش كردند كه اولا، اين الگو، حاوى مبنايى عقلانى و قابل دفاع از حيث منشأ مشروعيت باشد. ثانيا، بتواند با الهام از انديشه سكولاريسم حاكم بر فضاى فكرى آنان، دين را از عرصه‌هاى تدبير اجتماعى منعزل سازد كه چنين الگويى در جهان فعلى با نماد دموكراسى معروف و فراگير شده است.

بنابراين، آن‌چه در دوران معاصر به عنوان نمودارى از حكومت غير مبتنى بر آموزه‌هاى دينى به سامان رسيده و از پشتوانه نظرى در ارائه مشروعيّتى غير دينى برخوردار است، سيستم «دموكراسى غربى» است.

3. پيشينه دموكراسى، هرچند به دوره‌هاى ماقبل تاريخ و از وقتى كه رؤساى قبايل به صورت انتخابى برگزيده مى‌شدند، نسبت داده شده است؛ اما در عرف سياسى‌

[1] - صحيفه نور، ج 5، ص 334.