بدهند و در رديف اولين افرادى كه با او دست بيعت دادند خلفاى اسبق ابو بكر و عمر بودند كه در آن روز، مقام ولايت او را رسما پذيرفتند و به اين ترتيب ولايت الهى على عليه السّلام صورت مردمى به خود گرفت، هر چند پس از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اين بيعت نقض شد و مردم از عهد و انتخاب روز غدير، رو گرداندند و به اين ترتيب حكومت مردمى على عليه السّلام منتقض شد و پس از مرگ عثمان مجدّدا با آن حضرت تجديد بيعت نمودند و دو مرتبه حكومت مردمى براى آن حضرت مستقر گرديد و زمام امور را به دست گرفت.

بيعت با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم يا تشكيل حكومت اسلامى‌

(1) درباره تطبيق مفهوم جمهوريّت با مفاهيم اسلامى مى‌توان قدمى فراتر نهاد و درباره حكومت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نيز چنين گفت كه آن حضرت تا در مكه بود و رسالتش مورد تأييد مردم قرار نگرفته بود نتوانست حكومتى تشكيل دهد، ولى چون به مدينه رفت و مردم آن حضرت را به عنوان رسالت پذيرفتند و به رهبرى انتخابش نمودند، توانست حكومت اسلامى را تشكيل دهد و به سرپرستى ملّت و نشر اسلام بپردازد و حكومتش رنگ خلقى نيز پيدا كرد كه قبل از انتخاب مردم آن حالت را نداشت.

عهد و ميثاق با خدا يا تشكيل جامعه توحيدى‌

(2) در اينجا باز قدمى فراتر بگذاريم و درباره «جامعه توحيدى» نيز از نظر جمهورى بودنش، سخنى بگوييم. در قرآن كريم مى‌خوانيم كه خداى متعال از عموم انسانها عهد و پيمان ربوبيّت براى خود گرفته است تا در مقابل شيطان و جبت و طاغوت، او را به پرستش انتخاب كنند و انسان نيز اين عهد را- طبق فطرت- پذيرفت و براى عبادت، خدا را- در برابر بت و شيطان- انتخاب نمود و حقّ الوهيّت را در برابر جبت و طاغوت به خداى خود داد و از اين انتخاب كه به نام عهد و پيمان فطرت از او ياد شده، لازمه‌اى در طرفين به وجود آمد، از خدا خدايى- كه از آن به «قاعده لطف» تعبير مى‌شود؛ چه آنكه هدايت تامّه الهيّه بستگى به قبول و پذيرش خلق دارد- و از بنده بندگى بود، ولى بندگان به اين عهد و انتخاب پابند نشدند و به راه شرك و عبادت جبت و طاغوت شتافتند و