(1) و نيز مى‌فرمايد: ... وَ أَيَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ‌.[1] «خداوند با پيروزى‌اى كه به شما داد تأييدتان نمود و از نعمتهاى نيك روزى داد تا آنكه شكر- نعمتش را- به جاى آوريد».

از اين آيات و امثال آن به خوبى روشن است كه در مقابل نعمت و احسان، بايد شكرگزار و وفادار بود، احسان و نيكويى رابطه‌اى است تكوينى و لزوم شكرگزارى، قانونى است تشريعى و تناسب بين اين دو- احسان و شكر- به ميزان عدل سنجيده شده است كه اگر انسان به آن عمل كند، ثمره‌اش تزايد احسان و دوام آن است. خداوند مى‌فرمايد:

وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ....[2] «به ياد آريد پروردگار شما اعلام مى‌دارد اگر شكر نعمت به جاى آوريد بر نعمت شما مى‌افزاييم».

اين يك امر طبيعى است همچنان كه در صورت عكس، يعنى اگر كسى به ديگرى بدى روا داشت و (رابطه تجاوز) به وجود آمد سزاوار است كه همان بدى را خود او نيز ببيند تا به تجاوز خو نگيرد و رابطه ظلم با كيفر متقابل جواب داده شود چنانچه خداى متعال در قرآن كريم مى‌فرمايد:

... فَمَنِ اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ ....[3] «هر كس به شما تجاوز كرد شما هم- متقابلا- به همان مقدار به او تعدّى كنيد- نه زيادتر-». و تفصيل آن را در آيه ديگرى بيان فرموده است.[4] باز به عنوان مثال اگر فرض كنيم انسانى انسان ديگرى را- هر چند به حسب ظاهر و ديد سطحى- به وجود آورد مانند پدر نسبت به فرزند يعنى رابطه عليّت بين اين دو پيدا

[1] - انفال/ 26.

[2] - ابراهيم/ 7.

[3] - بقره/ 194.

[4] -\i وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فِيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ ...\E،( مائده/ 45).

« و در آن( تورات) بر آنان( بنى اسرائيل) حكم كرديم كه در مقابل نفس، نفس را قصاص كنند و چشم را در مقابل چشم و بينى را در مقابل بينى و گوش را به گوش و دندان را به دندان و هر زخمى را قصاص خواهد بود ...». و اين حكم در اسلام نيز مقرّر شده است.