(1) ولى تمامى آنها- همانگونه كه اشاره كرديم- بر پايه تشريع اصل خلافت براى فقيه استوار است- يعنى حديث در مقام بيان اين جهت باشد- و امّا اگر اين احتمال وجود داشت كه اصولا حديث مزبور در مقام تجليل عالم و تشويق فقيه به فراگيرى علوم اسلامى است، نه در مقام تشريع ولايت براى او، بلكه از اين جهت اهمال دارد يعنى توجّهى نشده است.[1] به اين معنا كه: گفتار رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در اين حديث با اينكه به چند طريق نقل شده است اساسا، در مقام نصب خليفه و تعيين حدود خلافت او نيست، بلكه در مقام تجليل و دعا و طلب رحمت براى خليفه مفروض است و از اين روى نمى‌توان تكيه به اطلاق آن نموده و چنين ادّعا كرد كه چون خلافت به صورت مطلق ذكر شده پس شامل كليه مراحل خلافت مى‌باشد، اعمّ از «ولايت تصرف» يا ساير ولايتها، بلكه بايد در اين قبيل موارد قدر متيقن را در نظر گرفت- كه بيان خواهيم كرد- لحن گفتار در حديث مورد بحث درست مانند گفتار كسى است كه در مقام دعا و ستايش نسبت به وصى خود بگويد: پروردگارا! وصى مرا سلامت بدار و سپس در ضمن سؤال و جوابى او را تحت عنوان خاصى معرفى كند، از اين سخن هرگز نمى‌توان حدود اختيارات وصى را استفاده نمود و اينكه وصى تا چه اندازه حقّ تصرف در اموال و شئون و متروكات موصى را دارا مى‌باشد، بلكه تنها مطلبى كه از اين نوع گفتار به دست مى‌آيد، اين است كه شخص معرفى شده وصى اوست- يعنى اصل وصايت ثابت مى‌شود- ولى حدود اختيارات او مشخص نيست و مى‌بايست به دليل خارج مانند وصيتنامه و غيره مراجعه نمود تا حدود اختيارات وصى را به دست آورد.

بدين ترتيب از متن حديث رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود: «اللّهمّ ارحم خلفائى ...» دو مطلب استفاده مى‌شود:

اوّل: دعا درباره خلفاى خود.

[1] - مرحوم محقق ايروانى در حاشيه مكاسب/ 152. و نيز مرحوم سيّد مير فتاح در كتاب عناوين( عنوان 73/ 355) مطلب فوق را بيان كرده‌اند.