سؤال:

(1) اگر چه طبق قواعد كلّى،[1] علم حاكم مجوز صدور حكم است، ولى حديثى در رؤيت هلال رسيده كه شايد به اتكاى آن ترديدى در مطلب فوق به وجود آيد و مانع از اعتبار علم حاكم در موضوعات شود و آن حديث امام صادق عليه السّلام از على عليه السّلام است كه به اين صورت نقل شده است:

«إنّ عليّا عليه السّلام كان يقول: لا اجيز فى رؤية الهلال الّا شهادة رجلين عدلين».[2] «تجويز نمى‌كنم در رؤيت هلال، مگر شهادت دو مرد عادل را».

مفاد حديث فوق اين است كه شهادت دو نفر عادل در حكم به هلال ضرورى است و لازمه آن عدم كفايت علم حاكم است.

پاسخ:

(2) منظور امام عليه السّلام از لزوم «شهادت عدلين» در هلال، لزوم نسبى است، نه مطلق، و به اصطلاح حصر (محدوديّت) مزبور حصر اضافى است نه تام، و چنين معنا مى‌دهد كه:

شهادت دو مرد عادل را مى‌پذيرم، نه شهادت زنان را و نه شهادت فسّاق را و نه يك مرد عادل را و نه شهادت افراد مجهول الحال را، بلكه تنها شهادت دو مرد عادل را مى‌پذيرم (رجلين عدلين) وگرنه بديهى است كه با شهرت، اعمّ از علمى و ظنّى و يا خصوص علمى و نيز با حكمى كه متكى به «بيّنه» باشد نيز هلال ثابت مى‌شود[3] بنابراين، حديث مزبور نمى‌تواند اعتبار علم حاكم را نفى كند و مفاد اين حديث درست مانند حديثى است كه در باب قضا وارد شده است كه رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:

«انّما أقضى بينكم بالبيّنات و الأيمان ...».[4]

[1] - منظور اطلاقات و تنقيح مناط و اجماع است كه كلّا دليل بر جواز استناد حاكم به علم خود بود.

[2] - وسائل الشيعة 7/ 208/ ح 8/ باب 11 من ابواب احكام شهر رمضان.

[3] - جواهر 16/ 359.

[4] - وسائل الشيعة 18/ 169/ ح 1/ باب 2 من ابواب كيفية الحكم.