قابل توجه اينكه مفاد اين نامه اين است كه اقدام به بيعت با ابى بكر از طرف خود آن حضرت صورت گرفته، ولى با اين توضيح كه يك نوع ضرورت و مصلحت ثانوى سبب شده است كه آن حضرت اقدام به اين بيعت كند و بدين ترتيب از وقوع مفاسد بيشتر جلوگيرى شود و اين منافاتى با امتناع آن حضرت از بيعت با ابى بكر در ابتداى امر در ايام سقيفه ندارد؛ زيرا با آن امتناع و خوددارى عدم صلاحيت ابى بكر را اعلام نمود و اگر بيعتى به ظاهر صورت گرفته است با اكراه بوده و اما اين بيعت پس از مدتى انجام گرفته است و از روى اضطرار و رعايت مصالح عامّه انجام شده و فرق ميان بيعت اكراهى و بيعت اضطرارى روشن است. قسمتى از اين نامه يا خطبه به صورت تقطيع در خطبه 26 در نهج البلاغه آمده است (شرح فيض/ ص 92).

و نيز سخنان آن حضرت با عمر درباره مشورت او نسبت به حضورش در جنگ با ايرانيان مى‌تواند مؤيّد گفتار ما باشد؛ يعنى همراهى با حكومتهاى به ظاهر اسلامى از طرف آن حضرت، بر اساس مصالح كلّى اسلام بوده است (نهج البلاغه/ «و من كلام له عليه السّلام لعمر بن الخطاب»/ شماره 146. نهج البلاغه/ شرح فيض/ ص 442. و شرح عبده/ ج 2/ ص 29).

و قريب به همين مضمون در نهج البلاغه در نامه 62 چنين آمده است:

«فما راعنى الّا انثيال النّاس على فلان يبايعونه فامسكت يدى حتّى رأيت راجعة النّاس قد رجعت عن الاسلام ...»، (نهج البلاغه، نامه 62. شرح فيض/ 1048. ابن ابى الحديد 17/ 151).

مفاد سخنان آن حضرت چنين است:

«من با اينكه انتظار نداشتم كه مردم از بيعت با من صرف نظر كنند ولى ناگهان ديدم كه با ابى بكر بيعت كردند و من دست نگه داشتم، با اينكه خود را سزاوارتر به اين امر مى‌دانستم تا آنكه ديدم نزديك است كه مردم از دين خدا برگردند».

از عبارت «امسكت يدى» و جملات بعد از آن، بعضى از مورخين اهل سنت ادعا كرده‌اند كه امير المؤمنين عليه السّلام حكومت ابى بكر را امضا كرده يعنى خلافت را امر انتخابى دانسته نه انتصابى (اقتباس از كتاب السقيفه، اثر علامه شيخ محمد رضا مظفر، ص 125). ولى بديهى است كه اين جمله در مقام قبول اعتراض‌آميز، گفته شده نه رضايت، چه آنكه مصالح عامّه مسلمين و عناوين ثانويه در آن زمان ايجاب مى‌كرد كه همان حكومت به ظاهر اسلامى را در مقابل كفر و دشمنان اسلام موقتا بپذيرد تا زمينه حكومت حق آماده شود، همچنانكه با انقلاب و شورش عليه عثمان كه امتداد حكومت خلفاى اسبق بود چنين شد و خود آن حضرت هم در ضمن همين نامه اشاره فرموده است (مراجعه شود).

ب: فرموده است «و اطعته فيما اطاع اللّه فيه؛ من از ابى بكر پيروى كردم در آنچه را كه‌