و چنان‌چه اصلاح نشد و عملش را تكرار كرد، باز هم تعزير مى‌گردد؛ و اگر باز هم تكرار نمود، كشته مى‌شود.» [1] با توجّه به اين‌كه تأديبِ به معناى تربيت، به مرحله‌ى قتل نمى‌رسد،- به اين معنا كه اگر فردى چند مرتبه تأديب شود و اصلاح نگردد، كسى قائل به جواز قتل او نشده است.- معلوم مى‌شود منظور از تأديب در اين روايت، تعزير است. و اگر گفته شود: چرا در اين روايات، واژه‌ى «تأديب» به‌جاى واژه‌ى «تعزير» به كار رفته است؟ پاسخش اين است كه: يكى از اهداف اساسى اجراى تعزير، اصلاح مجرم است. به اين صورت كه، همه‌ى انسان‌ها داراى فكر و فرهنگ واحدى نيستند كه بشود با يك روش آنان را تربيت و اصلاح كرد؛ از اين رو، روش‌هاى اصلاحى نيز متفاوت است؛ برخى با تشويق و ترغيب، گروهى با تهديد و توبيخ و عدّه‌اى نيز با خشونت و ضرب و ... اصلاح مى‌شوند. بر اين اساس، اگر امر به معروف و نهى از منكر در مجرم اثر نداشت و با موعظه دست از جنايت برنداشت، او را مجازات و تعزير مى‌كنند. و به همين جهت است كه در اين روايات، از تعزير به تأديب تعبير شده است.

از جمله رواياتى كه از تعابير وارد شده در آن دانسته مى‌شود منظور از تأديب، مقدار معينى از ضرب- مجازات معين- است، روايت حمّاد است؛ حمّاد بن عثمان مى‌گويد:

از امام صادق (ع) در مورد تأديب اطفال سؤال كردم، حضرت فرمودند: «پنج يا شش تازيانه مى‌توان به آن‌ها زد، و با او مدارا كن.» [2] در اين‌گونه روايات، مقصود از تأديب، تنبيهى است كه در جهت تربيت اطفال اعمال مى‌گردد؛ و دانسته مى‌شود تنبيه بدنى و عقوبت به عنوان يكى از مصاديق و روش‌هايى است كه در اصلاح رفتار كودكان صورت مى‌پذيرد، و با اين كار، او را از انجام كردارهاى ناپسند بازمى‌دارند. نه اين‌كه «تأديب» ملازم با ضرب باشد، و در هر

[1]. محمّد بن حسن حرّ عاملى، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، ج 18، باب 7 از ابواب بقيه الحدود، ص 580، ح 2؛ «عن أبى‌بصير، قال: قلت: آكل الربا بعد البينة؟ قال: يؤدّب، فإن عاد أدّب، فإن عاد قتل».

[2]. همان، باب 8 از ابواب بقيه الحدود، ص 581، ح 1؛ «عن حمّاد بن عثمان، قال: قلت لأبى‌عبدالله (ع): فى أدب الصبى والمملوك، فقال: خمسة أو ستة، وارفَقْ».