از جملۀ آن چهار تن، شيخ مفيد است كه شيخ طوسى فقط پنج سال از عمر او را درك نموده در حاليكه مفيد تقريبا در طريق عمدۀ منقولات شيخ واقع شده است. شيخ در ترجمۀ مفيد پس از ذكر مؤلفات وى مىگويد: «سمعنا منه هذه الكتب كلها: بعضها قراءة عليه و بعضها يقرء عليه غير مرة و هو يسمع» [37] بحسب اين عباره، شيخ همۀ كتب مفيد را بطور قرائت يا سماع و برخى از آنها را مكررا از وى فرا گرفته و اين عمل را فقط در ظرف پنج سال صورت داده است. و باز خواهيم گفت كه قسمتى از تهذيب را در همين اوان تأليف فرموده است يكى ديگر از آن چهار تن حسين بن عبيد اللّٰه غضائرى است كه در سال 411 يعنى سه سال پس از ورود شيخ به بغداد و شخص سوم ابن صلت اهوازى است كه در 409، يك سال بعد از آن، وفات آنان اتفاق افتاده و مسلما قسمتى از مرويات شيخ از اين دو تن بطريق سماع يا قرائت بوده است، زيرا در ترجمۀ غضائرى مىگويد: «كثير السماع و له تصانيف ذكرناها في الفهرست سمعنا منه و أجاز لنا بجميع رواياته.» [38] و شيخ، اكثر كتابهاى كافى كلينى را بر غضائرى قرائت كرده [39] و همچنين از ابن صلت اهوازى در سلخ ربيع الأول سال 409 در مسجد وى واقع در خيابان دار الرقيق استماع نموده است و اين شخص در همان سال در گذشته است [40].

علاوه بر اين عده، طى تراجم رجال، در كتاب فهرست و رجال شيخ به كسان زيادى بر مىخوريم كه شيخ، كتب و مؤلفات آنان را بر خود ايشان قرائت كرده از جمله در ترجمۀ سيد مرتضى علم الهدى پس از نام بردن آثار او مىنويسد: «قرأت هذه الكتب أكثرها عليه و سمعت سائرها يقرء عليه دفعات كثيرة» [41]. و اهل فن مىدانند كه قرائت و سماع كتابهاى بزرگ و متعدد آن هم همراه با تحقيق و درك مطالب، وقت بسيار لازم دارد، و شيخ در اوائل ورود به بغداد سعى داشته از محضر مشايخ بزرگ قبل از فرا رسيد مرگشان حد اكثر استفاده را

[37]- فهرست شيخ طوسى ص 126.

[38]- رجال شيخ ص 470.

[39]- فهرست شيخ طوسى ص 161.

[40]- مقدمۀ رجال شيخ طوسى ص 35 بقلم علامه سيد محمد صادق آل بحر العلوم.

[41]- فهرست شيخ، ص 126.