بنمايد. و قهرا اوقاتش مستغرق بوده است.

شيخ مفيد و ملازمت شيخ طوسى با وى:

مفيد مهمترين اساتيد شيخ محسوب مىشود و مخصوصا در علوم نقلى، استناد شيخ بيشتر به اوست. مفيد در عصر خود رئيس متكلمين و فقهاى شيعه بود و بقول يافعى: «در كلام و فقه و جدل برجسته بود و با اهل هر عقيده و هر مسلك با عظمت و جلال در دولت آل بويه مناظره مىكرد» [42]. معاصر مفيد، ابن نديم او را چنين مىستايد: «انتهت في عصرنا رئاسة متكلم الشيعة إليه مقدم في صناعة الكلام على مذهب أصحابه دقيق الفطنة ماضي الخاطر شاهدته فرأيته بارعا» [43] از سخن خطيب بغدادى كه در جوانى معاصر مفيد بوده بر مىآيد كه اهل سنت از تأثير سخن مفيد و استحكام منطق وى در دعوت به مذهب شيعه به تنگ آمده بودند و با در گذشت وى مردم از نشر إضلال وى (بتعبير خطيب) راحت شدند [44].

از گفتۀ كليه مترجمان مفيد اعم از معاصرين و شاگردان وى، و ديگران از عامه و خاصه بر مىآيد كه مفيد در مناظره و حاضرجوابى و غلبه بر خصم تبرز داشته و كسى را ياراى مصاف با وى نبوده است.

مفيد معاصر قاضى عبد الجبار [1] رئيس معتزله و قاضى ابو بكر باقلانى رئيس اشاعره بغداد متوفى بسال 403 ه. بوده و با آن دو مناظراتى داشته كه مشروحا در كتب تراجم آمده است [46]. و همين مناظرات او را معروف و مشهور كرد و باعث تقرب وى نزد عضد الدوله ديلمى گرديد تا جائيكه گاهى بمنزل مفيد به ديدن او مىرفت. و حتى لقب مفيد را على بن عيسى رمانى يكى از متكلمان نامى آن زمان در عهد جوانى مفيد در نتيجه مباحثۀ مفيد با وى و غلبه بر او به وى داد و طى نامهاى به استاد مفيد شيخ ابى عبد اللّٰه معروف بجعل براى مفيد توصيه نوشت.

[1]- وى رئيس معتزلۀ بغداد بود و صاحب بن عباد او را به رى فرا خواند و در آنجا به تأليف و تدريس سرگرم بود تا در سال 415 هدو سال بعد از مرگ مفيد وفات نمود. و ظاهرا ملاقات مفيد با وى در دوران جوانى مفيد بوده است اما عبد الجبار نظر به اينكه هنگام مرگ به گفتۀ ابن اثير ج 7 ص 315 بيش از نود سال عمر داشته در آن هنگام دوران جوانى را طى كرده بوده است.

[42]- مقدمۀ رجال ص 7707

[43]- فهرست ابن نديم ص 252 و 279.

[44]- تاريخ بغداد ج 3، ص 23. عين عبارت خطيب چنين است: «. هلك به خلق من الناس إلى أن أراح اللّٰه المسلمين منه.».

[46]- شرح اين مناظرات و بطور كلى حالات مفيد را در كتاب روضات الجنات ص 563 ببعد ملاحظة نمائيد