«متن»

«قال الشّيخ كونوا نعاما تبتلع الجنادل المحماة و افاعى تسترط العظام الصلبة و سمادل تغشى الضرام على ثقة و خفافيش- لا يبرزون نهارا فخيرا الطيور خفافيشها.»

«ترجمه»

«چون شتر مرغ باشيد كه سنگ گرم كرده بخورد و چون افاعى كه استخوانهاى صلب فرو برد و چون سمادل به آسانى در آتش شويد، چون خفّاش به روز بيرون نياييد و بهترين مرغان خفّاش است.»

«شرح»

اما از خواص شتر مرغ آنست كه چون يك پا او را خللى رسد به ديگر پاى نتواند جست مگر به سينه مى‌خزد و در بيابان با هيچ حيوانى انس نگيرد و از شتر مرغ كه هم صورت اوست بگريزد و شبه مرغ است و مثل شتر و اگر از سر خايه كه خود نهاده باشد بيفتد خايه شتر مرغى ديگر بيند، او را به جاى آن باستد. امّا خواجه بدين يك رمز اشارت مى‌كند كه او سنگ به آتش تافته فرو برد و طبع او در اطفاء و تبريد آن عمل كند و معده او را زيان نكند و افعى استخوانهاى سخت فرود برد و غذاى او شود، يعنى كه چون مرغ و مار اين دو جوهر صعب منيع منكر را به طبع تليين و تلطيف مى‌دهند. آدمى بايد كه كم از ايشان نبود، حرارت هيجان شهوت و غضب را فرو نشاند به خاصيت نفس عاقله و ناملايم را ملايم گرداند و كثيف را لطيف و مفرط و صعب و منكر را معتدل گرداند. سنگ گرم كرده را بقوّت غضبى مانند كرد و استخوان كثيف غليظ را بقوّت شهوت، چه اين دو جوهر