به نوشته شهرستانى در الملل و النحل (2: 190) و نهاية الاقدام (ص 426) و امام رازى در تفسير كبير (در گفتگوى حنفاء و صابئيان) حنفاء مى‌گويند كه در ابطال سخنان صابئيان منكر پيامبرى دو راه داريم:

1- نخست باطل ساختن گفتار آنها (ص 183 الملل و النحل) 2- آوردن دليل براى اثبات مذهبها آن هم از دو راه:

يكى فروسويى از خدا تا نياز مردمان (ص 182) دومى فراسويى از نياز مردم تا برسد به خدا (190) كه مردم به نظام و اجتماع و هم زيستى و قانون و شرع نيازمندند اين درست همان است كه ابن سينا گفته است.

وات در گفتار خود در دائرة المعارف اسلامى (3: 168) درباره حنيف تنها از ريشه آن سخن داشته و از اين نكته چيزى نياورده است.

ابن سينا و شاگردان و آشنايان او

به نوشته حلمى ضيا اولكن در آغاز ديباچه فرانسوى خود بر رسائل ابن سينا شماره دوم چاپ 1953 استانبول، سزنده است كه درباره او از چند سوى سخن رود:

1- گفتگويهاى او با شاگردان و دانشمندان روزگارش كه نمونه‌هايى از آنها در دست هست.

2- خرده‌گيريهاى متكلمان و فيلسوفان و صوفيان كه پس از مرگش از وى كرده‌اند.

3- خرده‌گيريهاى فيلسوفان مسيحى سده‌هاى ميانين از وى.

4- خرده‌گيريها فيلسوفان فرنگ از او و آنچه درباره او در نگارشهاى خود آورده‌اند.

5- خرده‌گيريها و گزارشهاى فيلسوفان روزگار ما درباره سخنان او.

ابن سينا را شاگردانى بود كه بدو در نگارش كمك مى‌كرده و برخى هم خود در گزينش و ترجمه و گزارش سخنان و نگارشهاى او دفترها بيرون داده‌اند. من در ديباچه ترجمه تحصيل بهمنيار از پنج تن آنها ياد كرده‌ام مانند:

1- بهمنيار پسر مرزبان مجوسى آذرآبادگانى درگذشته 458 كه استاد در المباحثات به مسائل دشوار او و ابن زيله پاسخ گفته است و او راوى التعليقات استاد است: