دست‌خوش كلال مى‌شوند. [1] به ويژه هنگامى‌كه فعلى را با سرعت، از پى فعلى انجام دهند. [2] در چنين حالى، ضعيف ادراك نمى‌شود؛ مانند بويى ضعيف كه به دنبال بويى قوى درآيد. [3]

افعال قواى عاقله، بسيارى از اوقات، برخلاف آن چيزى است كه بيان شد. [4]

شرح و تفسير

قواى بدنى بر دو قسمند: حركتى و حسى. هركدام از اين دو قوّه را خاصيّتى است.

قواى حركتى با تكرار افعالى كه نيازمند انرژى بيشترى است، دچار كلال و ملال مى‌شوند. به ويژه اگر آن افعال، توأم با سرعت هم باشد؛ بلكه بايد گفت: نفس تكرار، ملال‌آور است. گو اين‌كه از سرعت و قوّت هم برخوردار نباشد؛ مثلا راه رفتن عادّى اگر به مدّتى طولانى ادامه يابد، خستگى مى‌آورد. حال اگر همين راه‌پيمايى به صورت بالا رفتن از يك قلّه انجام گيرد، نيازمند قوّت بيشترى است. بنابراين، شخصى كه مى‌خواهد مسافت يك قلّه را طى كند، زودتر خسته مى‌شود. اگر همين راه‌پيمايى صعودى توأم با سرعت باشد، خستگى زودتر و شديدتر عارض مى‌شود. هركدام از سرعت يا قوّت كه عارض بر افعال عضلانى گردد، عامل اين است كه زودتر انسان خسته شود.

قواى حسى نيز از اين نظر، فرقى با قواى حركتى ندارند؛ ولى با آنها فرق ديگرى دارند. آن فرق اين است كه هرگاه شى‌ء نيرومندى را ادراك كنند، به دنبال آن از ادراك اشياى ضعيف ناتوان مى‌شوند.

هرگاه انسان صداى گوش‌خراش رعد و امثال آن‌را بشنود، از شنيدن صداهاى‌

[1] . از يك تجربه همگانى استفاده مى‌كند تا فرق قوّه عاقله و قواى جسمانى را نشان دهد و از آن رهگذر، بر تجرّد قوّه عاقله، دليل بياورد.

[2] . قواى بدنى هرگاه كارى را به سرعت انجام دهند، زودتر خسته مى‌شوند.

[3] . هرگاه بوى تندى استشمام كنيم، بوى ضعيف را احساس نمى‌كنيم.

[4] . اين جمله صغراى قياس شكل دوم است و كبراى آن از بند قبل استفاده مى‌شود.