پاسخ:

شيخ الرئيس در پاسخ اين اشكال مى‌گويد:

و لا يقعنّ عندك أنّ السّعادة في الآخرة نوع واحد؛

مبادا چنين گمان كنى كه سعادت اخروى نوع واحدى است.

چنين نيست كه هركس از يقين بى‌بهره است يا به علمى ناقص دست يافته است، گرفتار شقاوت دايمى باشد. شقاوت دايم از آن كسانى است كه گرفتار جهل مركّبند يا اگر گرفتار جهل مركّب نيستند، اعمال شرك‌آميز و كفر آلودشان، موجب خلود آنها در عذاب دوزخ شود.

ديگر مردم اگر به كمال علمى رسيده‌اند، اشرف و اكمل اهل سعادتند و اگر به كمال علمى نرسيده‌اند، در درجات پايين‌ترى قرار دارند. براى همين است كه شيخ الرئيس به منظور تكميل مطلب بالا مى‌گويد:

و لا يقعنّ عندك أنّ السّعادة لا تنال إلّا بالاستكمال في العلم و إن كان ذلك يجعل نوعها نوعا أشرف؛

و مبادا چنين پندارى كه سعادت جز از راه رسيدن به كمال علمى به دست نمى‌آيد؛ هر چند كه كمال علمى، نوع سعادت را شريف‌ترين نوع مى‌سازد.

آرى، سعادت را مراتبى است و برترين نوع آن، در خور كسانى است كه به يقين رسيده و از هرگونه شك و ريبى به دورند. هرچند كه اينان نيز مراتبى دارند.

2. اكثريت داشتن گنه‌كاران‌

از آن‌جا كه معصومان از گناه، بسيار اندكند و بيشتر مردم، گرفتار گناهانى اندك يا بسيارند و هركسى بايد كيفر ذرّة المثقال عمل شرّ خود را ببيند، بايد حكم كنيم كه شر بر انسان‌ها غلبه دارد. قرآن كريم مى‌فرمايد: