شرح و توضيح‌

در فصل پيش روشن شد كه همان‌گونه كه انسان‌ها از نظر زيبايى و سلامت بدنى اكثريت دارند، از نظر سلامت نفسانى و سعادت اخروى نيز اكثريت دارند و چنين نيست كه همه يا بيشتر مردم گرفتار خلود در عذاب باشند.

آن‌چه موجب خلود در عذاب است، جهل مركّب يا بعضى از كارهاى زشت و ناپسندى است كه روان انسان را در ظلمت فرو مى‌برد و آيينه قلب او را براى هميشه زنگارگون و سياه مى‌سازد.

اكنون با توجه به مطلب بالا جاى توهّمات و اشكالاتى است كه آنها را مطرح مى‌كنيم و پاسخ آنها را بر مذاقّ شيخ الرئيس و با توجه به گفته‌هاى خود او ذكر مى‌كنيم:

1. سعادت و يقين‌

ميان سعادت اخروى و يقين، رابطه‌اى تنگاتنگ وجود دارد. هركس يقين به مبدأ و معاد و معارف الهى دارد، اهل سعادت است. هرچند يقين هم داراى مراتبى است و سعادت نيز بر حسب مراتب يقين، مراتب دانى و متوسط و عالى پيدا مى‌كند. مرتبه علم اليقين، مرتبه نازل و مرتبه عين اليقين، مرتبه متوسط و مرتبه حقّ اليقين، مرتبه عالى است. فرق است ميان آن‌كه حقيقت را مى‌داند و آن‌كه حقيقت را مى‌بيند و آن‌كه در حقيقت، فانى و مضمحل شده است.

سعادت در حوزه يقين، تحقّق پيدا مى‌كند و در ماوراى حوزه يقين، سعادتى محقّق نيست.

از آن‌جا كه اهل يقين بسيار كمند، ديگر مردم يا گرفتار جهل مركّب يا گرفتار جهل بسيطند. بنابراين، اكثريت قاطع مردم، گرفتار عذاب دايمى‌اند و اين، به معناى غلبه شر بر خير است.