نيست؛ ولى در جمع، اهل سلامت است و از خيرات اخروى بهره‌اى مى‌برد. ديگرى آن‌كه روحش بيمار است و در عالم آخرت در معرض عذاب است. [1]

هر يك از دو طرف، نادر و قسم ميانه، ظاهر و غالب است و هرگاه قسم اوّل به آن اضافه شود، براى اهل نجات، اكثريتى قاطع خواهد بود. [2]

شرح و توضيح‌

با توجه به اين‌كه در فصل پيش روشن شد كه از اقسام پنج‌گانه ممكنات، تنها وجود قسم اوّل و دوم، از سوى واجب الوجود افاضه مى‌شود و سه قسم ديگر به دليل شرّيّت مطلق يا غالب يا مساوى، شايسته افاضه وجود نيستند، در اين فصل شيخ الرئيس تحت عنوان «وهم و تنبيه» به طرح يك اشكال و پاسخ پرداخته، تا شبهه‌اى كه ممكن است ذهن محصّلان فلسفه را به خود مشغول سازد، بزدايد. ما نخست به بيان اشكال مى‌پردازيم. سپس پاسخ اشكال را برمبنايى كه وى ارائه فرموده، توضيح مى‌دهيم.

اشكال‌

به لحاظ كبروى درست است كه چيزهايى كه هيچ‌گونه شرّى بر وجود آنها مترتّب نيست و چيزهايى كه شرّ اندكى بر وجود آنها مترتّب است، بايد از فيض وجود بهره‌مند شوند و هرگز روا نيست كه به دليل شرّ اندك، از خير فراوان چشم‌پوشى كنند.

اشكالى كه وارد است، به لحاظ صغروى است. روشن نيست كه خير موجودات‌

[1] . همان‌طورى‌كه مردم از نظر سلامت و زيبايى بدن، سه گروهند، از نظر فضايل عقلانى و اخلاقى نيز سه گروهند.

اكثريت با گروه دوم است كه از فضيلت عقلانى- گرچه اندك- و اخلاقى برخوردارند و اگر آنها را به گروه اوّل كه در اوج فضيلت عقلانى و اخلاقى قرار دارند، بيفزاييم، به اكثريت قاطعى مى‌رسيم كه در آخرت، خوشبختند و اما آنان‌كه به بيمارى كامل عقل نظرى و عقل عملى مبتلايند، بسيار كمند.

[2] . نتيجه اين‌كه در انسان‌ها هم خير بر شر غلبه دارد.