آخر [1] كالمسقام و السّقيم، هو عرضة [2] الأذى فى الآخرة.

و كلّ واحد من الطّرفين نادر، و الوسط فاش‌ [3] غالب، و إذا أضيف إليه الطّرف الفاضل صار لأهل النّجاة غلبة وافرة.

ترجمه‌

وهم و تنبيه‌

و شايد بگويى: بر بيشتر مردم، جهل يا طاعت شهوت و غضب، غالب است. [4] چرا به اين مردم، شرّ نادر نسبت داده شده است؟

پس گوش فرا ده كه همان‌گونه كه احوال بدن سه قسم است:

يكى آن‌كه زيبايى و صحت را به كمال رسانيده و ديگر آن‌كه به كمال نرسانيده- بلكه متوسط است- و ديگرى آن‌كه زشت‌رو و بيمار است و قسم اوّل و دوم از سعادت زودگذر بدنى بهره فراوان يا متوسط مى‌برند يا با سلامت زندگى مى‌كنند، [5] همين‌طور احوال نفس نيز سه قسم است: يكى آن‌كه در فضيلت عقلانى و اخلاقى به كمال رسيده و از عالى‌ترين درجه سعادت اخروى برخوردار است. ديگرى آن‌كه چنين نيست، به ويژه در معقول‌ها، جز آن‌كه جهل او به گونه‌اى نيست كه زيان‌بار در معاد باشد، هرچند كه ذخيره فراوانى از علم ندارد و سودمندى او در معاد، عظيم‌

[1] . عطف بر مضاف‌اليه «حال» است.

[2] . عرضه بر وزن لقمه.

[3] . اسم فاعل از «فشى الشي‌ء إذا ظهر» (العين، ج 3، ص 1398) خبر «الوسط» و «غالب» خبر دوم است.

[4] . با توجه به غلبه قوّه شهوت و غضب بر بيشتر مردم، چگونه مى‌توان گفت: شرّ انسان‌ها اندك و خيرشان فراوان است؟

[5] . شيخ الرئيس مردم را از نظر زيبايى و سلامت، سه قسم كرده است. قسم اوّل و سوم، در اقليّت و قسم دوم در اكثريّت است و هرگاه قسم اوّل را هم به دوم اضافه كنيم، مى‌بينيم بيشتر مردم در زيبايى و سلامت مطلق يا در زيبايى و سلامت نسبى به سر مى‌برند و آنان كه در زشتى و بيمارى مطلقند و هيچ بهره‌اى از سلامت و زيبايى ندارند، بسيار بسيار اندكند.