آگاهى به وجود از ضرورت وجود آن در نظام طولى و عرضى نيز آگاه باشد. يكى مى‌داند كه در سلسله عددها، عدد پنج پس از عدد چهار است؛ ولى ديگرى مى‌داند كه وجود عدد پنج، ميان عدد چهار و شش، ضرورى است و غير از اين، محال است. آيا اين دو عالم با يك‌ديگر يك‌سانند؟

يكى مى‌داند كه كره زمين در فاصله نورى زمانى در حدود نه ثانيه، اطراف خورشيد مى‌گردد و ديگرى مى‌داند كه وجود زمين در چنين مدار معيّنى ضرورى و حتمى است و در غير از آن، محال است. به يقين علم شخص اوّل، ناقص و علم شخص دوم، كامل است.

واجب الوجود، نه تنها به كلّ ماسواى خويش احاطه علمى دارد، بلكه به ضرورت وجود هر يك از آنها در جايگاه خود نيز عالم است.

در ميان صدها و هزارها بلكه بى‌نهايت نظام ممكن- نه نظام‌هاى غيرممكن- نظامى كه وجود آن به ايجاب حقّ واجب و عدم آن، ممتنع است، همين نظام است. اگر بهتر از اين، ممكن بود، واجب الوجود از ايجاد آن، نه ناتوان بود و نه اغماض و امساك داشت؛ ولى نظام‌هاى ممكن ديگر، به لحاظ اين‌كه نظام برتر نيستند، صدور آنها از واجب الوجود، روا نيست. از موجود برتر، واجب است كه نظام برتر صادر شود. آن كه زيباترين است، بايد فعلش هم زيباترين باشد.

در حقيقت بايد گفت: نظام برتر يا نظام احسن، وجوب بالقياس الى الغير دارد؛ اما نظام‌هاى ممكن ديگر، امتناع بالقياس الى الغير دارند. نظام برتر را اگر قياس كنى به موجود فيّاض على الاطلاقى كه كمال و جمال مطلق است و جلال و عظمتش چشم عقول را خيره و ديده دل‌ها را مبهوت كرده است، وجود آن، واجب بالقياس الى الغير و عدم آن، ممتنع بالقياس الى الغير است و نظام‌هاى غير برتر و غير أحسن را اگر قياس كنى به آن موجود صاحب جود، عدمشان واجب بالقياس الى الغير و وجودشان ممتنع بالقياس الى الغير است.