از صدر المتألّهين‌ [1] و تعبير سوم از علّامه حلّى است. [2] ما در رسيدن به معلوم‌ها هميشه از استدلال استفاده نمى‌كنيم، بلكه گاهى هم از مناسبات بهره مى‌گيريم. چنان‌كه گاهى هم به سبب بداهت از هرگونه مئونه‌اى بى‌نيازيم. هرگاه قضيّه‌اى را ابطال يا اثبات كنيم، حكم مى‌كنيم به صحّت يا بطلان نقيض آن و يا در صورتى كه عكس داشته باشد، حكم مى‌كنيم به صحّت عكس مستوى يا عكس نقيض آن.

فيلسوفان تنها از شش قسم بديهيّات منطقى، همان اوّليّات را به عنوان بديهى پذيرفته‌اند. اقسام ديگر را به سبب نياز به مئونه زايده، يعنى مشاهده يا فطرت يا تجربه يا قياس خفى يا حدس، از دايره بديهيّات خارج دانسته‌اند. گاهى از علم به شى‌ء، علم به مشابه آن پيدا مى‌كنيم و گاهى از علم به شى‌ء به ضدّ آن، منتقل مى‌شويم.

روان‌شناسان در بحث تداعى معانى، بحث‌هاى جالبى مطرح كرده‌اند. شيخ الرئيس با تعبير «متبدّد المبادى و المناسب» به همه اين امور اشاره كرده است. مقصور از «مبادى»، مقدّمات قياس و مقصود از «مناسب»، امور ديگرى است كه اجمالا توضيح داده شد.

[1] . الحكمة المتعالية فى الاسفار الاربعة العقليه، ج 6، ص 29.

[2] . كشف المراد، مقصد 4، فصل 1.