اگر با تعقّل «ب» صورت عقلى «الف» باطل گردد، لازم مى‌آيد كه ذات نفس در هر تعقّلى متجدّد شود و هربار كه به يك ادراك عقلى جديد مى‌رسد، ذات آن نيز ذات جديدى گردد.

برطبق قاعده اتحاد عاقل و معقول، اگر نفس صورت عقلى درخت را ادراك كند، درخت مى‌شود. حال اگر نفس پس از تعقّل درخت، سنگ را تعقّل كند، سنگ مى‌شود و اگر پس از تعقّل سنگ، پشه را تعقّل كند، پشه مى‌شود و همين‌طور ...

بسيار روشن است كه چنين چيزى قابل پذيرش نيست و از فرط وضوح، شيخ الرئيس به آن نپرداخته است. پس بايد سراغ فرض ديگرى رفت و آن اين‌كه صورت عقلى «الف» با تعقّل «ب» باطل نگردد. بنابراين، محذور تجدّد ذات و اين‌كه نفس با تعقّل هر صورتى، همان شود و ذات پيشين، معدوم و ذات پسين موجود شود، لازم نمى‌آيد.

با عدم بطلان صورت عقلى «الف» دو احتمال مطرح است:

1. نفس تنها با صورت عقلى «الف» متّحد شده و با صورت عقلى «ب» متّحد نمى‌شود.

اين احتمال، خلاف مذهب قائلان به اتحاد عاقل و معقول است؛ چرا كه آنها اين قاعده را در مورد اتحاد نفس با همه معقول‌هاى خود جارى مى‌دانند، نه اين‌كه تنها در مورد اتحاد نفس با اولين معقول خود، جارى بدانند. شيخ الرئيس با جمله «حتّى يكون سواء عقل «ب» أم لم يعقلها» به اين حال احتمال اشاره كرده است.

2. نفس نه تنها با صورت عقلى «الف»، متّحد مى‌شود، بلكه با صورت عقلى «ب» و صورت‌هاى عقلى ديگر نيز متّحد مى‌شود، بدون اين‌كه با هر تعقّلى ذات آن، متجدّد گردد.

اين احتمال، نه مستلزم محذور تجدّد ذات است و نه مستلزم تفصيل و فرق ميان‌