سوم- ابعاد توبه خداوند رحمان:

توبه خداوند بر بندگان در حقايقى چند نمودار مى‌شود:

1- در آيه زير درمى‌يابيم كه آسان گرفتن خداوند در حكمى كه صادر نموده است، توبه ناميده مى‌شود، همچون جايى كه خداوند حكم كرد، مسلمانان قبل از نجوا با رسول اللَّه صدقه بدهند، و سپس خداوند اين حكم را بر مسلمانان آسانتر گرفت. خداوند مى‌فرمايد:

ءَأَشْفَقْتُمْ أَن تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ‌ [1].

«آيا ترسيديد پيش از نجوا كردن صدقه‌ها بدهيد؟ حال كه صدقه نداده‌ايد و خدا هم توبه شما را پذيرفته است پس نماز بگزاريد و زكات بدهيد و از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد كه خدا به كارهايى كه مى‌كنيد آگاه است.»

شايد توبه در اينجا به مفهوم غفران گناهى است كه از اين سخن پروردگار دريافت مى‌شود: فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ....

ب- بدين ترتيب خداوند بر مؤمنان نماز شب خوان تخفيف قائل شده است و آنها را به قرائت قرآن آن قدر كه مى‌توانند فرا مى‌خواند. (و شايد اين امر در آغاز شامل مؤمنان آغازين نيز بوده باشد). خداوند درباره آسان‌گيرى مى‌فرمايد:

... عَلِمَ أَن لَن تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرآنِ... [2].

«... و مى‌داند كه شما هرگز حساب آن را نتوانيد داشت پس توبه شما را بپذيرفت و هرچه ميسّر شود از قرآن بخوانيد...»

پ- گاهى توبه خداوند با هدايت، تحقّق مى‌يابد، زيرا خداوند سبحان توبه آدم را پذيرفت و او را پس از برگزيدن، هدايت نمود. خداوند مى‌فرمايد:

ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى‌ [3].

«پس پروردگارش او را برگزيد و توبه‌اش را بپذيرفت و هدايتش كرد.»