سؤال ديگر اين است كه بنابر آنچه گفتيم، بايد جبر حاكم باشد نه اختيار.

جواب اين است كه بله! در عالم هستى جبر حاكم است؛ ولى در بشر جبر نيست. دارو مجبور است كه طبق فرموده‌ى خداوند عمل كند و تأثير بگذارد. ولى اينْ براى انسان جبر نمى‌آورد. يكى از چيزهايى كه انسان در برابر آن‌ها معذور است، مرض است.

آيات تشريعى و تكوينى الهى‌

«وَ إِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّقُوا مَا بَيْنَ أَيْدِيكُمْ وَ مَا خَلْفَكُمْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.»

جاى اين سؤال وجود دارد كه در اين آيه، «اذا» حرف شرط است و نياز به «جواب» دارد. جواب «اذا» كدام است؟

در پاسخ بايد گفت: جواب «اذا» آيه ى‌ «وَ مَا تَأْتيِهِم مِّنْ آيَةٍ مِّنْ آيَاتِ رَبِّهِمْ إِلَّا كَانُوا عَنهَا مُعرِضينَ» مى‌باشد.

منظور از آيات الهى در اين آيه، اعم از موارد خواندنى و ديدنى است.

آيات خداوند هم تشريعى است و هم تكوينى. يعنى: از طرفى به مردم گفته شده كه تقوا داشته باشيد و از طرفى ديگر، آياتْ براى ايشان خوانده و يا ارائه شده است؛ ولى باز هم‌ «كَانُوا عَنهَا مُعرِضينَ»: از آيه‌ها و نشانه‌هاى الهى روى‌گردان بودند. وقتى مردم از آيات خدا اعراض كنند، در حقيقت از آنچه آيه بر آن دلالت مى‌كند- كه همان ضرورت تقواست- اعراض كرده‌اند.

از حاج آقاى رحمانى خواهش مى‌كنيم: در باره‌ى آيه‌ى‌ «إِتَّقُوا مَا بَيْنَ ايْديكُم وَ مَا خَلْفَكُم لَعَلَّكُم تُرْحَمُون» توضيح بيشتر بفرمايند.

عمل نيك و لزوم پاسبانى از آن‌

آقاى رحمانى: اين آيه نظير آيه‌ى‌ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» [1] مى‌باشد.