است، زيرا قلب از عمل افتاده بود، چشمها به صورت دوربينهاى عكّاسى درآمد كه از چيزها تصوير برمى‌دارد بدون اينكه چيزى از آنها بفهمد.

اينان از خدا چه انتظار دارند؟ كسى كه چشمان خود را بسته و در تاريكى راه مى‌رود، انتظار ديدن چه چيز را دارد؟ آيا مى‌توان توقع داشت كه او سالم به خانه خود برسد؟ يا به گورستان يا بيمارستان؟

«وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ‌- و آنان را عذابى بزرگ (در پيش) است.» [8] منافقان كيانند؟

آنان را صفاتى چند است كه آشكارترين آنها اين است كه مى‌گويند ايمان آورديم در حالى كه مؤمن نيستند

«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِينَ‌- و بعضى از مردم كسانيند كه مى‌گويند به خدا و به روز ديگر ايمان آورده‌ايم در صورتى كه مؤمن نيستند.» [9] و بدان جهت كه منافقان در زير پوشش ايمان نفاق مى‌ورزند، در آن مى‌كوشند كه در عبادتها مبالغه كنند (زياد خواندن ريايى نماز) و مى‌خواهند خدا و مؤمنان را فريب دهند، در صورتى كه/ 106 حقيقة خود را مى‌فريبند، زيرا تصور مى‌كنند كه مى‌توانند دين حقيقى را با از دست ندادن دنيا و شهوات آن براى خود نگاه دارند، و به اين گمان آغاز كرده‌اند كه اعمال (ظاهرى و قشرى) ايشان دين است، و بدين گونه، دين را از معانى آن تهى مى‌كنند و براى آن معنى تازه‌اى مى‌سازند و خود را از فايده‌هاى بزرگى كه از دين حقيقى در صورت ملتزم بودن به آن به دست مى‌آيد، محروم مى‌كنند. به همين جهت خدا مى‌گويد

«يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ ما يَخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَشْعُرُونَ‌- خدا و كسانى را كه ايمان آورده‌اند مى‌فريبند، و جز خودشان را نمى‌فريبند ولى نمى‌فهمند!» سپس خداوند به تفصيل درباره خود فريبى اين منافقان بدون اين كه خود از آن آگاهى داشته باشند بحث مى‌كند و مى‌گويد