توضيحش اينستكه: عوارض بر سه دسته هستند:

1- آنكه عروضش بر معروض و اتّصاف معروض بآن هر دو در خارج‌

است مانند: سواد (سياهى) و بياض (سفيدى) كه عروض ايندو بر جسم اسود و

ابيض در خارج و اتّصاف جسم نيز باين دو رنگ در خارجست فلذا مثل اينقسم از

عوارض بنابر هر دو اصطلاح معقول اوّل مى‌باشد.

2- آنكه هم اتّصاف و هم عروض در ذهن باشد مانند كلّيّت و جزئيّت‌

و ذاتيّت و امثال آن و اينقسم نيز بهر دو اصطلاح معقول ثانى است.

3- آنكه عروضش در ذهن ولى اتّصافش بمعقوليّت در خارج باشد

مانند:

ابوّت و بنوّت و فوقيّت و امثال آن كه عروض اينها بلحاظ كلّيّتى كه‌

دارند در ذهن بوده ولى اتّصاف معروض با يا اين يا فوق مسلّما در خارج است‌

و اينقسم از عوارض باصطلاح حكماء معقول ثانى هستند ولى از نظر منطقيّين‌

چنين نيست چون ايشان عروض و اتّصاف را گفته‌اند كه هر دو در ذهن بايد

باشد.

قوله: و الاوّل المعقود به من القضايا: طبق فرموده مصنّف در حاشيه اين عبارت‌

اشاره است بتعريف ديگرى كه براى معقول ثانى باصطلاح اهل ميزان و اهل‌

حكمت كرده‌اند يعنى گفته‌اند:

معقول ثانى منطقى آنستكه قضاياى ذهنيّه از آن تشكيل شود ولى معقول‌

ثانى فلسفى آنستكه قضاياى حقيقيّه را تشكيل دهد.

قوله: و وجه التّسميه على الاوّل: اين عبارت اشاره است به وجه تسميه معقول‌

بثانى بهر كدام از دو اصطلاح و اجمال آن اينست كه بنابر اصطلاح منطقيّين وجه‌

تسميه ظاهر است زيرا اگر هم اتّصاف و هم عروض در ذهن بود قهرا معروض آن‌

نيز بايد معقول ذهنى ديگرى باشد و چون عارض رتبه‌اش بعد از معروض است لذا

معروض معقول اوّل بوده و عارض معقول ثانى.

و امّا وجه تسميه باصطلاح اهل فلسفه اينست كه عروض مثل فوقيّت و