همانطورى كه عقول مفارقه منطوى در عقل بسيط اجمالى كه همان عقل‌

اوّل است منطوى مى‌باشند.

2- مقام وحدت در كثرت و منظورشان از اين عبارت اينستكه نفس‌

ناطقه در مقام فعليّت و خلّاقيّتش نور خود را بر تمام مدركات و معقولات افكنده و

كافّه موجودات عالم اسماء و صفات در پرتو آن درخشان و از ظلمت جهل بدر

آمده و در وادى عقل بارز گرديده‌اند و در عين حال كوچكترين اثرى در مقام‌

شامخ نفس نگذاشته‌اند و قبلا گفتيم از اين ظهور بفيض اقدس تعبير مى‌كنند.

و چنانچه ملاحظه مى‌شود در هر دو استعمال پاى معقول بالذّات در كار

است نه معلوم بالعرض.

قوله: ليس نحو التّجافى عن المقام: معلوم بالذّات همان صور ذهنيّه و معلوم‌

بالعرض ماهيّات خارجيّه هستند و اگر در مبحث اتّحاد عاقل و معقول مراد از

معقول، معقول بالعرض باشد عاقل را از مقام شامخش تنزل و تجافى داده‌ايم‌

بخلاف آنكه مقصود از معقول، معقول بالذّات باشد.

قوله: بل يستعمل ذلك: مشار اليه « ذلك » اصطلاح اتّحاد عاقل و معقول‌

مى‌باشد.

قوله: بنحو اعلى: مقصود بنحو بساطت صرفه بوده كه مستلزم كثرت نباشد.

قوله: كانطواء العقول التّفصيليّة فى العقل البسيط: مقصود از عقول تفصيليّه‌

عقول نه‌گانه بوده و از عقل بسيط، عقل اوّل مى‌باشد چه آنكه تمام عقول تسعه‌

بنحو بساطت صرف در عقل اوّل منطوى مى‌باشند و نفس انطواء عقول تفصيليّه در

عقل بسيط موجب آن شده كه ارباب عرفان عقل بسيط اجمالى را خلّاق صور

تفصيليّه و عقول مفصّله بدانند و بايد گفت عقل بسيط قطعا و بطور حتم فى حدّ

ذاته مشتمل بر آن صور بنحو اعلى و بطور بساطت صرفه مى‌باشد بدون اينكه‌

كثرتى در آن پيدا شود و اگر اين اشتمال نمى‌بود هرگز هنر خلّاقيّت در آن نبوده و

ابدا صلاحيّت براى ايجاد تفاصيل در مرتبه ظهورش نمى‌داشت.

و همچنين مانند انطواء معلول در علّت چه آنكه علّت وجود اجمالى‌