شرح فارسى:

توضيح‌

رأى متكلّمين و تفصيل فاضل قوشجى‌

جمهور متكلّمين وجود ذهنى را منكرند و علّت انكارشان دو اشكال‌

مذكور و نظائر آنها است و مرحوم لاهيجى در شوارق سه دليل براى ايشان نقل‌

نموده است.

1- تصوّر حقائق خارجى اگر مستلزم وجود آنها در ذهن باشد لازم‌

مى‌آيد از تصوّر حرارت، برودت، استقامت، اعواج هم ذهن حارّ باشد و هم بارد،

مستقيم بوده و معوج و اين امر محال است چون اجتماع ضدّين است.

2- اگر حقائق خارجى وجود ذهنى داشته باشند لازم مى‌آيد وقتى‌

سموات را با آنهمه عظمتش تعقّل مى‌كنيم در ذهن جايگزين شوند يا وقتى‌

كوههاى عظيم را تخيّل مى‌كنيم با آنهمه گرانيشان در ذهن وجود پيدا كنند و

حال آنكه بالضّروره چنين نيست.

3- وجود ذهنى مستلزم آنست اگر معدومات را تصوّر كرديم در خارج‌

موجود باشند و اين خلاف فرض است.

لذا اعتمادا باين سه دليل بطور كلّى وجود ذهنى را حاشا كرده حتّى‌

بنحو شبح نيز نپذيرفته و گفته‌اند بنابراين علم باشياء همان مجرّد اضافه علم بآنها

است نه اينكه معلوم در ذهن بصورت شبح و امثال آن حاصل باشد.

جواب از استدلال متكلّمين‌

از ايشان جوابهائى داده شده است كه ذيلا نقل مى‌شود:

اوّل جوابيست كه مرحوم مصنّف فرموده و آن اينستكه اگر علم مجرّد

اضافه بين دو چيز باشد پس معدومات نبايد متعلّق علم واقع شوند زيرا بديهى‌

است كه معدوم طرف اضافه نمى‌تواند واقع گردد و زيرا اگر علم صرف اضافه‌