عرض نسبت بمقولات نه‌گانه و اعراض تسعه، عرض عام بحساب‌

مى‌آيد چه آنكه عرض از عروض بوده و آن وجود در موضوعات است لذا اين امر

خيلى مشكل و دشوار نيست كه جوهر ذهنى عرض محسوب شود زيرا عرض‌

جنس آن نمى‌باشد بخلاف كيف كه جنس عالى است لذا وقتى صورت علميّه‌

جوهر بود همچون انسان و فرس يا كم يا وضع فرض گرديد نظير سح يا

انتصاب لازم مى‌آيد كه شيئ واحدى در تحت دو مقوله مندرج بوده و در يك‌

مرتبه مجنّس به دو جنس باشد كما اينكه وقتى صورت علميّه كيف محسوس باشد

همچون سواد لازم مى‌آيد كه شيئ واحد هم كيف محسوس بوده و هم كيف‌

نفسانى و اين اشكالى است بس دشوار و صعب كه عقول را متحيّر نموده و اسباب‌

دردسر براى حضرات گرديده است از اينرو هر كدام مخلّص و راه فرارى براى‌

خويش اختيار نموده‌اند.

شرح فارسى:

توضيح‌

اشكال دوّم اندراج اعراض تسع در مقوله كيف‌

اين اشكال نيز مرهون سه مقدّمه است:

1- علم در پيش اهل فنّ و ارباب صناعت كيف نفسانى است.

2- اختلاف است در اينكه معلوم بالذّات آيا همان موجود خارجى‌

است يا صورت ذهنيّه آن مى‌باشد: اكثر محقّقين قول دوّم را اختيار كرده و

دليلشان را اين طور گفته‌اند:

الف: صورت ذهنى اوّلا و بالذّات براى نفس كشف شده و بتبع آن‌

موجود خارجى معلوم مى‌گردد.

ب: معلوم نفس عبارتست از موجود مجرّد از مادّه و حال آنكه موجود

خارجى مادّى است لذا قابل نيست ذاتا و حقيقة معلوم باشد پس معلوم نفس در