خالق وحدت و صفت مخلوق وجود است كه همه چيز باشد يعنى خداوند تبارك و

تعالى شديدترين قوا و فعّال‌ترين وجودى است كه مثل و نظير ندارد زيرا با اندك‌

دقّت مبرهن مى‌شود كه مقام خالق نسبت بمخلوقات مقام احدّيت است و مقام‌

مخلوقات نسبت بخالق مقام وحدت است پس مقام وحدت نسبت باحديّت مقام‌

تكثّر است لكن مقام احديّت نسبت بوحدت مقام تفرّد و يكتائى است.

بعبارت ديگر:

مقام احديّت مقام بساطت محضه است كه بهيچ وجه با تجزيه و تركيب‌

راه ندارد يعنى غير در خداوند تبارك و تعالى راه نيافته كه محتاج بتجزيه و تفصيل‌

گردد و نيز محتاج و نيازمند بغير نيست كه با او تركيب شود پس بفضل حقتعالى‌

معلوم شد كه پروردگار عالميان جلّت قدرته احديّت وجود است و غير او هرچه كه‌

باشد وحدت وجود است زيرا دانستيم كه وحدت وجود مراتب موجوداتى است‌

كه در حدّ خود محتاج بتجزيه و تركيب مى‌شوند لكن احديّت وجود ذات منزّهى‌

است كه هيچگاه بتجزيه و تفصيل و تركيب و تغيير و تحوّل كه از صفات‌

مخلوقات و باصطلاح مقام اعراض است راه نداشته و نخواهد داشت و آفريدگان‌

اعمّ از مادّى و معنوى عبارتند از دستگاههاى تجزيه و تركيب و تحوّلات و

تغييرات به نسبت حدود و مقاماتشان و اساس هر موجود مبنى بر تركيب و تجزيه‌

است حسّا و ظاهرا و يا مترتّب بر تجزيه و تركيب نامحسوس است يعنى عقلا و

باطنا و بطور كلّى حداقلّ هر تركيب بر دو چيز تعلّق مى‌گيرد پس قوّه و نيروى‌

تركيب‌كننده فعّاليّتى است كه حسّا و عقلا متماميز و برتر و بالاتر از آن دو چيز يا

چند چيز است كه بيكديگر تركيب شده‌اند.

پس آن قوّه و نيروى فعاليّت را بمقام احديّت تعبير مى‌نمائيم كه فوق‌

وحدت و وحدانيّت قرار گرفته است نهايت اينستكه چون امور بطور كلّى و از

هر جهت نسبى است احديّت و وحدانيّت در هر موجود يعنى در هر تركيب چه از

سلسله محسوسات و چه از مراتب ماوراء محسوسات باشد به نسبت خودشان‌

داراى جنبه احديّت و خطوط و وحدانيت مى‌باشند پس تمام نقاط احديّت و