مى‌دانند چنانچه مختار ما نيز همين رأى مى‌باشد و در مبحث مقدّمه واجب انشاء اللّه بزودى متعرّض آن خواهيم شد و بيان مى‌كنيم كه منشاء قائل شدن مرحوم صاحب فصول بامكان و وقوع آن چيست و عنقريب نيز شرح اين نكته را خواهيم داد كه در مثال حجّ آنچه فعلا قبل از موسم بر مكلّف لازم است سير و آماده ساختن مقدّمات بوده و نفس اعمال وجوبشان مشروط است به فرارسيدن وقت و قدرت بر انجام آنها در وقت مزبور.

مقام دوّم‌اختلاف در اينكه شروط، شرط وجوب بوده يا شرط واجب مى‌باشند

مرحوم مصنّف مى‌فرمايد:

اختلاف است در اينكه ظاهر جمله شرطيّه در مثل: اذا دخل الوقت فصلّ آيا اينستكه شرط، شرط براى وجوب بوده تا در نتيجه قبل از وقت اصلا وجوبى نباشد يا شرط واجب بوده كه نتيجتا نفس واجب و فعل معلّق بر دخول وقت باشد ولى وجوب فعلى و مطلق بوده چه قبل از وقت و چه بعد از آن.

و بعبارت ديگر:

آيا قيد شرط براى مدلول هيئت امرى است كه در جزاء واقع شده يا شرط براى مادّه آن مى‌باشد؟

البتّه معلوم باشد كه اين نزاع منحصر به شرطى كه از قبيل زمان است نبوده بلكه دائره‌اش تعميم داشته و در مطلق شروط جارى است حتّى اگر مولى بگويد: اذا تطهّرت فصلّ اين نزاع بين حضرات واقع است كه آيا « اذا تطهّرت» قيد براى هيئت « صلّ » بوده بطورى كه قبل از طهارت اساسا وجوبى براى نماز نباشد يا قيد براى مادّه آن مى‌باشد تا در نتيجه وجوب مطلق و فعلى بوده ولى واجب كه افعال صلوة باشند معلّق به وجود طهارت مى‌باشند.

پس اگر قائم شويم جمله شرطيّه ظاهرا راجع به هيئت بوده و قيد براى آن مى‌باشد واجب از قبيل واجب مشروط بوده كه اصل وجوبش معلّق و موقوف است‌