تحقيق در لفظ «كلم»

در حقيقت لفظ « كلم » اختلاف است:

برخى آنرا جمع « كلمه » دانسته‌اند و گروهى ديگر گفته‌اند:

كلمه و كلام از اين لفظ مشتقّ مى‌باشند.

مرحوم نجم الائمّه در مقام تضعيف قول دوّم فرموده است: اين اشتقاق بنظر بعيد مى‌رسد.

برخى از اهل تحقيق وجه استبعاد را اينطور تقرير كرده‌اند:

بين مشتقّ و مشتقّ منه بايد مناسبت معنويّه موجود باشد و الّا اشتقاق صورت نگيرد و اين مناسبت بين كلم و كلمه و كلام مستبعد است از اينرو اشتقاق آندو از اينكلمه نيز بعيد مى‌باشد.

سپس مرحوم نجم الائمّه فرموده است:

حقّ اينستكه « كلم » جنس كلمه بوده و همچون تمر و تمره و ابدا لفظ مجرّد از « تاء » جمع براى مجرّد از آن نمى‌آيد.

شارح نيز گويد:

رأى صحيح آنستكه لفظ « كلم » بفتح كاف و كسر لام اسم جنس جمعى است همچون قوم و طائفه.

مؤلف گويد:

اسم جنس، اسمى است كه برماهيّت دلالت كند بدون ملاحظه كثرت و قلّت و از آن به ماهيّت لا بشرط تعبير مى‌كنند مانند: ماء و رجل.

و آن يا در معنا مفرد است همچون دو مثال مذكور و يا جمع مى‌باشد نظير « كلم » كه اسم جنس جمعى است.

قوله: هى الكلم: ضمير « هى » به اسم و فعل و حرف عود مى‌كند.

قوله: يتألّف منها الكلام: ضمير در « منها » به اسم و فعل و حرف عود مى‌نمايد.