با توجّه باين مقدّمه كوتاه اكنون مى‌گوئيم:

اگر مبتداء اسم ذات بود نمى‌توان اسم زمان را برآن حمل نمود نه بنحو حمل اوّلى و نه بطور حمل شايع زيرا مناط حمل اوّلى و مصحّح آن اينستكه مبتداء و خبر مصداقا و مفهوما عين هم باشند در حاليكه قبلا گفتيم ذات و اسم زمان تغاير جوهرى و حقيقى باهم دارند پس شرط اينقسم از حمل را دارا نمى‌باشند.

و حمل شايع نيز صحيح نيست زيرا همانطورى كه گفته شد در اينقسم از حمل مبتداء بايد از نظر فرد و مصداق عين خبر بوده، تنها مفهوما باهم تغاير داشته باشد و پرواضح است وقتى تغاير ايندو را حقيقى و جوهرى دانستيم و بعبارت ديگر آنها را باهم متباين دانستيم ابدا ممكن نيست كه باهم تصادق مصداقى داشته باشند تا اين قسم ديگر از حمل بينشان صحيح واقع شود.

مورد جواز اخبار بواسطه اسم‌زمان از اسم ذات‌

مصنّف گويد:

در صورتيكه اخبار بواسطه اسم زمان از ذات مفيد فائده باشد اين امر جايز است.

شارح گويد:

مفيد بودن اخبار بواسطه اسم زمان در دو مورد مى‌باشد:

الف: آنكه مبتداء عامّ بوده و زمان خاصّ باشد مانند: نحن فى يوم طيّب.

چه آنكه مبتداء در اينمثال يعنى « نحن » عام بوده و خبر يعنى « يوم طيّب» خاصّ است زيرا نكره موصوفه مى‌باشد.

ب: آنكه مبتداء اسم ذاتى باشد همچون اسم معنا يعنى همانطوريكه اسم معنا در زمانى دون زمان ديگر يافت مى‌شود اسم ذات نيز همينطور فرض شود مانند: الهلال ليلة.