ترجمه و شرح:

مبحث اىّ و احكام آن‌

مصنّف گويد:

اىّ مانند ماء موصوله مى‌باشد.

شارح گويد:

يعنى (اىّ) همچون (ما) از موصولات مشترك بوده كه با اينكه لفظش واحد است معذلك در مفرد و تثنيه و جمع، مذكّر و مؤنّث استعمال مى‌شود بدون اينكه در لفظ آن كوچكترين تغييرى پيدا شود.

البتّه گاهى براى مؤنّث با تاء استعمال مى‌گردد مانند آنچه در آيه شريفه آمده:

يا ايّتها النّفس المطمئنّة ارجعي اى ربّك راضية مرضيّة.

مصنّف گويد:

از بين تمام موصولات تنها كلمه « اىّ » هست كه معرب مى‌باشد.

شارح گويد:

علّ اعراب آنرا در باب معرب و مبنى بيان نموديم.

مؤلّف گويد:

علّت اعراب آن اينستكه اگرچه اينكلمه شباهت افتقارى بحروف دارد و على القاعده بايد مبنى شود ولى در عين حال چون اين شباهت غير مدنى است يعنى با شباهت مزبور لزوم اضافه كه از خواصّ است معارضه دارد لاجرم جهت معارض (لزوم اضافه) ترجيح داشته و بدين وسيله « اىّ » برطبق اصلش معرب مى‌گردد چه آنكه اصل در اسماء اعراب است.

مصنّف گويد:

معرب شدن « اىّ » مشروط باينستكه در وقت اضافه شدن اىّ صدر صله‌اش ضمير محذوفى نباشد.

شارح گويد: