تفصيل و شرح موصولات حرفى‌

لفظ ان بفتح همزه و سكون نون از موصولاتى بوده كه لازم و واجب است صله‌اش فعل متصرّف باشد اعمّ از آنكه ماضى يا مضارع و يا امر فرض شود.

سؤال‌

شرطى كه ذكر شد كلّى نيست زيرا بسا صله « ان » فعل غير متصرّف آمده نظير آنچه در آيه (32) از سوره نجم مى‌باشد: و ان ليس للانسان الّا ما سعى.

يا آنچه در آيه (185) از سوره اعراف آمده: و ان عسى ان يكون.

چه آنكه « ليس » در آيه اوّل و « عسى » در آيه دوّم صله براى « آن » واقع شده و هردو فعل غير متصرّف مى‌باشند پس از وقوع فعل غير متصرّف بعنوان صله براى « ان » در ايندو آيه كشف مى‌كنيم كه شرط ياد شده صحيح نيست.

جواب‌

شارح در جواب از اين سؤال مى‌گويد:

و امّا « ان » در ايندو آيه موصول حرفى نبوده بلكه مخفّفه از مثقّله است يعنى از حروف مشبّهة بالفعل است كه مشرط و بشرط مذكور نيست.

و امّا انّ بفتح همزه و تشديد نون صله‌اش اسم و خبر آن مى‌باشد و در صورتيكه مخفّف شده و تشديد نون ساقط گردد باز صله‌اش اسم و خبرش بوده ولى شرط است كه در اينصورت اسمش حذف گردد چنانچه شرح آن عنقريب مى‌آيد.

و امّا لو: بفتح لام و سكون واو از موصولات حرفى بوده كه صله‌اش مى‌بايد فعل باشد اعمّ از آنكه ماضى بوده يا مضارع باشد ولى غالبا اين كلمه پس از ماده « ودّ » بمعناى دوست داشتن و شفقّت نمودن و يا كلمه‌اى كه از نظر معنا شبيه باين لفظ باشد قرار مى‌گيرد.