ترجمه و شرح:

علم جنس‌

مصنّف مى‌گويد:

ارباب ادب براى برخى از اجناس علم قرار داده‌اند كه از نظر لفظ همچون علم شخص مى‌باشند.

شارح گويد:

كلمه « لبعض الاجناس» اشاره است باينكه براى تمام اجناس علم جعل و وضع ننموده‌اند.

و لفظ « علم » مفعول است براى « وضعوا » و اينكه منصوب قرائت نشده جهتش آنستكه در حال وقف مى‌باشد و بنابر لغت قبيله ربيعه كلمات منصوب در حال وقف الفشان ساقط شده و با سكون خوانده مى‌شوند.

و اينكه مصنّف گفت علم جنس از نظر لفظ همچون علم شخص است، بايد بگوئيم:

در نتيجه از آن حال آمده همانطوريكه براى علم شخص حال مى‌آورند و نيز همچون علم شخص اگر با يك سبب ديگر از اسباب نه‌گانه اجتماع كند اسم را غير منصرف مى‌نمايد و همچنين مانند علم شخص از دخول الف و لام ممنوع بوده و نعت و صفتى كه برايش مى‌آورند بايد معرفه بوده نه نكره و همانطوريكه علم شخص مبتداء واقع مى‌شود علم جنس نيز مبتداء قرار مى‌گيرد.

سپس مصنّف گويد:

علم جنس از نظر معنا اعمّ از علم اشخاص است.

شارح گويد:

يعنى مدلول علم جنس شايع بوده و منحصر به شخص خاصّى نيست همانطوريكه معنا و مدلول نكره چنين مى‌باشد فلذا مصنّف در شرح تسهيل گفته است نكره مانند اسم جنس مى‌باشد.