ترجمه و شرح :

تقرير اثبات عكس در قضاياى موجّهه‌

مرحوم محشّى در ذيل عبارت مصنّف يعنى « ينتج المحال » ميفرمايد :

طرز اثبات صحّت عكس در قضاياى موجّهه باعم از موجبه و سالبه اينستكه عكس را نقيض نموده و سپس نقيض را با اصل قضيّه بنحوى ضميمه مى‌كنيم كه تشكيل قياس شكل اوّل را بدهد پس از آن به نتيجه ملاحظه نموده مى‌بينيم نتيجه امر مستحيل و ممتنعى است ميگوئيم منشاء اين محال يكى از سه امر ذيل است :

الف : اصل قضيّه شايد خلل و فسادى داشته .

ب : ممكنست نقيض عكس باطل باشد .

ج : امكان دارد هيئت تأليفى نقيض با اصل صحيح نباشد و بعبارت ديگر قياس تشكيل يافته منتج نباشد .

ولى منشاء امر اوّل نميباشد زيرا فرض اينست كه اصل قضيّه صادق است چنانچه امر سوّم نيز موجب انتاج چنين امر محالى نشده زيرا قياس بصورت شكل اوّل بوده و صحّت انتاج اين شكل محلّ ترديد و گفتگو نيست پس بناچار بايد ملتزم شويم امر دوّم يعنى نقيض عكس سبب چنين نتيجه‌اى شده از اينرو حكم ببطلان نقيض نموده و در نهايت بايد صدق و صحّت عكس را كه مطلوب است بپذيريم .

متن : و لا عكس للبواقى بالنقض.

ترجمه : مصنّف ميگويد :

باقى از قضاياى موجّهه سالبه داراى عكس نيستند و دليل آن برهان نقض و تخلّف ميباشد .

آثار الباقية في شرح الحاشية، ص