نتيجه: الف: مقصود از «ذاتى» مشخّص شد. ب: نكته عدم نياز ذاتى به علّت هم بيان شد. اكنون زمان آن رسيده كه به اصل مطلب بپردازيم:

1- معناى سعادت و شقاوت چيست 2- آيا سعادت و شقاوت جزء ذاتيّات لا يعلّل است يا اينكه ربطى به آن ندارد.

معناى سعادت و شقاوت‌

مفهوم سعادت و شقاوت در محيط عقلاء و در محيط شرع، متّحد است امّا چون اغراض، مختلف است، آن اهداف، معنا را ممتاز مى‌كند.

توضيح ذلك: «سعيد» كسى است كه به آمال و مقاصد خود برسد و «شقى» كسى است كه نتواند خواسته‌ها و اهداف خود را تأمين نمايد.

مفهوم «سعيد» از ديد و نظر مردمى كه تمام توجّهشان به امور مادّى مى‌باشد اين است كه انسان به تمام مسائل و امور زندگى اعمّ از جاه، مقام، تمتّعات و لذّات نائل شود و از نظر عقلاى مادّى به چنان فردى «سعيد» گفته مى‌شود و در محيط شرع به كسى سعيد، اطلاق مى‌شود كه توانسته باشد براى عالم آخرت، زاد و توشه‌اى تهيّه كرده و راهى به سوى بهشت داشته باشد و «شقى» كسى است كه نتوانسته براى خود راهى به بهشت فراهم كند بلكه مسيرى را انتخاب كرده كه به دوزخ، منتهى مى‌شود و لذا در روايات و همچنين قرآن چنين آمده است: «يَوْمَ يَأْتِ لا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَ سَعِيدٌ فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُوا فَفِي النَّارِ لَهُمْ فِيها زَفِيرٌ وَ شَهِيقٌ ... وَ أَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ ...».

خلاصه: اصل مفهوم سعادت و شقاوت در محيط شرع و از نظر عقلاء، واحد است امّا چون اغراض، مختلف است، سعادت در محيط شرع، يك معنا- حصول به بهشت- و سعادت در محيط عقلاء، معناى ديگرى دارد كه بيان كرديم.