به عبارت ديگر: اگر خداوند متعال، عالم بود كه شما اكنون مشغول قرائت و مطالعه اين بحث- جبر و تفويض- مى‌شويد پس حتما بايد مطالعه شما تحقّق پيدا كند و الا لازمه‌اش اين است كه علم او مطابق واقع نباشد.

آرى مجهولات ما نسبت به معلوماتمان قابل قياس نيست امّا درباره ذات اقدس احديّت كه جهل راه ندارد، حتما و بالضّروره بايد شما مشغول مطالعه اين بحث بشويد تا اينكه حقيقت علم خدا، محفوظ باشد و تبدّل به جهل پيدا نكند.

نقد و بررسى دليل دوّم جبريّه‌

الف: جواب نقضى‌: سؤال: آيا خداوند متعال فقط نسبت به اعمال به صورت، اختيارى ما عالم است يا اينكه نسبت به اعمال خودش هم عالم است؟

جواب: واضح است كه او نسبت به اعمال خودش هم عالم هست مثلا او مى‌داند كه فلان مؤمن، يك ماه ديگر، قبض روح مى‌شود يا فلان حادثه در فلان زمان، رخ مى‌دهد.

سؤال: اگر شما- جبريّه- مى‌گوئيد تعلّق علم، سلب اراده و اختيار مى‌كند پس چرا درباره ذات اقدس حضرت حق، اين كلام را قبول نداريد او كه مى‌داند در فلان دقيقه، فلان مؤمن، قبض روح خواهد شد، آيا علم خداوند از او سلب قدرت مى‌كند يا نه؟

جواب: اگر از شما- جبريّه- سؤال كنند در كجا و در كدام مورد، فعل ارادى و اختيارى- به عنوان نمونه و مثال- وجود دارد، مسلّما خواهيد گفت كه افعال خداوند، ارادى مى‌باشد و اين مطلب به او انحصار دارد. ما در اين هنگام مادّه نقض خود را عليه شما ارائه مى‌دهيم كه: