فخر رازى در «محصّل» هم تصريح مى‌كند كه در فعل حق تعالى «غرض» نيست و در آنجا چنين مى‌گويد:

«در فعل حق تعالى غرض نيست برخلاف معتزله و فقها كه فعل حق تعالى را مبتنى بر غرض مى‌دانند»[1].

آنچه تا اينجا از فخر رازى آورديم بخوبى معلوم مى‌دارد كه اقوالش در اينكه فعل حق تعالى داراى غرض است يا نه، متناقض بود.

خواجه نصير طوسى هم طبق آنچه از «شرح اشارات» او آورديم نظر حكما يعنى «نفى غرض» در فعل حق تعالى را تأييد كرد و اعتراض فخر رازى را در قول به «نفى غرض» در فعل حق تعالى جواب داده ولى در «تجريد الكلام» هم عقيده با متكلّمين است و تصريح مى‌كند كه فعل حق تعالى مبنى بر قصد و غرض است و كلامش چنين است:

«از نفى غرض در فعل حق تعالى لازم مى‌آيد كه فعل او عبث و بيهوده باشد و لازمه قول بوجود غرض در فعل حق تعالى اين نيست كه فائده‌اى براى حق تعالى داشته باشد»[2].

در «تلخيص المحصّل» هم نظر متكلّمين را پذيرفته و قائل به وجود غرض در فعل حق تعالى گرديده چنانكه گويد:

«فخر رازى «نفى غرض» در فعل حق تعالى نموده و اين قول درست نيست. چون لازم مى‌آيد كه علم منافع اعضاء و قواعد علوم حكمى از طبيعيات و هيئت ... باطل باشند و همچنين لازم خواهد آمد كه علل غائى از اعتبار ساقط گردند ...»[3].

تا اينجا آنچه از خواجه آورديم معلوم شد كه اقوال او هم در مسئله وجود «غرض» در فعل حق تعالى باهم مخالف‌اند.

اكنون مطلبى را يادآورى مى‌نمائيم شايد در حلّ تناقض گفتار آنكس كه هم قائل بوجود «غرض» در فعل حق تعالى است و هم «نفى غرض» از فعل او جلّ ذكره نموده مفيد واقع گردد و

[1].... لا يجوز أن يفعل اللّه تعالى فعلا لغرض خلافا للمعتزلة و الفقهاء ... امام فخر رازى- محصّل- المطبعة الحسينية- المصر 1323 ه- صفحه 148.

[2].... و نفى الغرض يستلزم العبث و لا يلزم عوده اليه ... تجريد الكلام- نقل از شرح علامه حلى- مطبعه علميه- قم- صفحه 238.

[3] قوله: الفاعل بغرض مستكمل بغرض، حكم اخذه من الحكماء ... و ألّا لبطل علم منافع الأعضاء و قواعد العلوم الحكميّه من الطبيعيات و علم الهيئة و ... و اسقطت العلل الغائية باسرها من الأعتبار ... خواجه نصير الدين طوسى- تلخيص المحصّل- (حاشيه محصل)- انتشارات حسينيّه- مصر 1323 ه- صفحه 149.