در دنبال اين تفسير قرار داده شد.

17. رساله وجود [*]

اين رساله از رسايلى است كه بعضى از فهرست‌نگاران‌ [106] از صدرا دانسته‌اند، ليك به اطمينان مى‌توان اذعان داشت كه اين رساله از صدرا نيست. زيرا أو لا از

[*] بحث وجود [1] كه در واقع موضوع حكمت به معنى اخص و يا فلسفه است از دشوارترين مباحث عقلى است. در بدو نظر اگرچه ثبوت وجود امرى بسيار بديهى مى‌نمايد و لكن فهم كنه و حقيقتش بسى دشوار و حتى محال است. اكثر مباحث امور عامه فلسفه پيرامون عوارض و لواحق اين وجود است، و لكن چند بحث را بايد سرآمد و شاخص اين بحثها دانست. مسائل: اصالت وجود يا ماهيت، اشتراك وجود، وحدت وجود، وجود ذهنى، جعل. فهم و استدلال در اين مسائل به نحوى ارتباط به هم دارند كه شايد جدا كردن آنها در واقع امرى محال باشد، زيرا شيوه برداشت از هر مسأله درست فهم از مسأله ديگر را دگرگون مى‌كند، مثلا اگر ما قائل به اصالت ماهيت و اشتراك لفظى وجود شويم نمى‌توانيم قائل به وحدت وجود باشيم، و حتى نحوه برداشت از وجود ذهنى و جعل نيز بر مذهب معهود نخواهد بود، و به نظر ما منشأ اين پيچيدگى از ناحيه نحوه ارتباط واجب با ممكن آغاز شده است. [2] زيرا اگر ما قائل به سنخيّت علت و معلول باشيم‌

[106] - دانش‌پژوه: «فهرست نگارشهاى صدراى شيرازى»، ش 40، ص 13.

[1] از دير باز حكماى ما عنايت خاصى به دقت در مسأله وجود داشته‌اند و رسالات مستقلّى درباره آن نوشته‌اند كه مى‌توان از رساله وجود مير سيد شريف جرجانى، مير سيد على همدانى، محقق دشتكى نام برد، و جا دارد كه اين رسايل در مجموعه‌اى گردآورى شده و مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد.

[2] صدرا پس از نقل قول اعلام صوفيه پيرامون وحدت وجود به نقد آراء علاء الدولة سمنانى در حواشى «فتوحات» پرداخته و لكن نحوه برداشت صدرا پس از او نيز مورد انتقاد واقع شده است، چنانكه علامه مدقّق ملا مهدى نراقى در كتاب «قرة العيون» به نقد تصحيحات و توجيهات صدرا براى شيخ اكبر ابن عربى پرداخته است. در اصل تحقيق نبايد مخفى بماند كه حكماى متأخر از صدرا به طور يكجا آراء او را در ظرائف مسائل وجود قبول ننموده‌اند و حتى بر او تركتازى نيز نموده‌اند. براى نگرش صدرا به مبانى وحدت وجود رجوع شود به «اسفار» ج 2، ص 299- 339.