تحققى وجود مزاج و عناصر چهارگانه و كيفيتهاى چهارگانه رد گرديده و مخدوش شده است، لكن شيوه استدلال و موشكافيهاى عقلى آن درخور تحسين و دقّت است.

مأخذ تصحيح: در تصحيح اين رساله از تنها نسخه مورد دسترس آن در كتابخانه آستان قدس رضوى شماره 634 برده شده و چون رساله مشحون از اغلاط رسم الخطّى و حتّى مفهومى بود از شيوه تصحيح قياسى استفاده گرديد و در جاى جاى آن از «اسفار» بهره وافرى گرفتيم. [100]

16- 15. تفسير سوره توحيد

اين رساله از آثار منسوب به صدر المتألهين است و غير از اظهار كاتب و وجود آراء موجود در آن، دليلى بر انتساب آن به صدرا وجود ندارد. در فهارس نسخ خطى دو تفسير سوره توحيد به صدرا منتسب شده است يكى در كتابخانه مدرسه سپهسالار كه تفسيرى مختصر و ناقص است، و ديگرى در كتابخانه مجلس شوراى اسلامى كه تفسيرى نسبة مبسوطتر و كامل است.

در سير تفسير در تاريخ اسلام، بظاهر اولين تفسير عقلى مستقلّ كه از سوره توحيد به ما رسيده است تفسير شيخ الرئيس‌ [101] مى‌باشد كه تفسيرى بر مذاق عرفانى است و وجود مطالب آن با ذوق مشّايى شيخ در نظر محقّقان مايه حيرت و تحيّر شده است. در هر حال پس از مدّتى مضامين اين تفسير مورد نقد و بررسى و تحليل ملّا جلال دوانى قرار گرفته است، و شايد به توان تفسير سوره توحيد دوانى را

[100] - گويند نسخه‌اى از اين رساله در كتابخانه استاد فقيد محمود شهابى وجود داشته كه تا زمان اين تحرير از آن اطلاعى به دست نيامده است. ر. ك: نشريه راهنماى كتاب».

[101] - مطبوع به حواشى «شرح هدايه» صدرا ص 299 و «رسائل» ابن سينا، ص 313.