در مقابل تمام فلسفه‌هاى پيشين مطرح گرديد. در اين روش فلسفى تمام مزاياى فلسفه‌هاى كهن موجود است و با نوآوريهاى خاصّ خود بر تمام آنها برترى دارد.

حكمت متعاليه پس از طرح آن توسط شيخ الرئيس مورد بحثها و گفتگوهاى مفصّلى قرار گرفت و حكماء و عرفاء اسلامى در صدد بناى آن بر آمدند، عدّه‌اى از ايشان بيشتر تحت تأثير مبانى عرفانى قرار گرفتند و مسائل فلسفى را از ديدگاهى عارفانه تشريح نمودند، كه از اين گروه مى‌توان از سيد حيدر آملى و صائن الدين على بن محمد تركه نام برد.

در هر حال به مرور ايّام در قرن يازدهم با ظهور امير محمد باقر استرآبادى- مشهور به ميرداماد- فلسفه تحولى نوين يافت و اساس حكمت متعاليه پايه‌ريزى شد. در اثر تلاش او، شاگردان اين دوران دست به نگارش رسائلى متعدّد پيرامون حكمت متعاليه زدند، كه سر آمد ايشان ملّا صدرا، ملا شمساى گيلانى- نگارنده «الحكمة المتعالية» [2]- و مير سيّد احمد علوى‌ [3] بودند. در بين اين گروه تنها كسى كه موفق به دستيابى به مبانى اصيل و راسخ حكمت متعاليه شد، ملّا صدرا بود [4]، كه‌

[2] - كتابخانه مركزى دانشگاه تهران، ش 8684.

[3] - او خاله‌زاده ميرداماد بوده و بر آثار مهم ميرداماد همچون «قبسات» و «تقويم الايمان» شرح نگاشته است و پس از فوت ميرداماد كرسى درس استاد به ايشان واگذار شد. از آثار او مى‌توان از: «عروة الوثقى» در شرح «شفا»، «كحل الابصار» در شرح «اشارات» و «شرح قبسات» نام برد.

[4] - و اين ناگفته نماند كه خود صدر المتألهين- قدس سرّه- وصول به اين درجه را در پرتو استفاده از مشكات ولايت و بهره‌ورى از سرّ ولوى مى‌داند، چنانكه خود او در افاضه بارقه قاعده شريفه «اتحاد عاقل و معقول» گويد: «كنت حين تسويدى هذا المقام ب «كهك» من قرى قم، فجئت الى قم زائرا لبنت موسى بن جعفر- عليه السلام- مستمدا منها؛ و كان يوم جمعة، فانكشف لى هذا الأمر بعون اللّه تعالى». ر. ك: محدث قمى؛ «سفينة البحار»، ج 1/ 17، فى الهامش.

و در جايى ديگر به ساحت اين لطيفه اشاره فرموده: «تاريخ هذه الافاضة يوم الجمعة سابع-