5. رساله اصالت جعل وجود

اين رساله از آثار مسلّم صدر المتألهين است كه هيچ يك از ارباب تراجم و شرح‌حال‌نويسان صدرا از آن نامى به ميان نياورده‌اند. در صحّت انتساب اين رساله به صدرا علاوه بر انتساب كاتب، ديباچه كتاب دليلى محكم است، زيرا صدرا در ديباچه نام خود را ذكر مى‌نمايد: «فيقول الفقير المستهين محمّد، الشهير بصدر الدين». علاوه بر اين، مندرجات رساله پس از مقايسه با كتاب «مشاعر» صدرا [56] شاهدى گويا بر صحّت انتساب است.

مسأله جعل يكى از مباحث مهمّ امور عامه به شمار مى‌رود كه در آن پيرامون اوّلين مجعول واجب الوجود بحث مى‌شود، در اين مسأله اقوال و آراء مختلفى موجود است كه بطور خلاصه مى‌توان آنها را در سه مشرب زير طرح نمود.

1- اصالت جعل ماهيت: نظر شيخ اشراق و محقق دوّانى.

2- جعل اتصاف ماهيت به وجود: نظر فلاسفه مشّاء.

3- اصالت جعل وجود: نظر ملّا صدرا.

حكيم سبزوارى اين سه رأى كلّى را به اقوال جزئى‌ترى نيز تقسيم نموده كه بالغ بر 36 نظر است و بعضى را مخدوش و بعضى را صحيح دانسته است‌ [57].

اين مسأله از اصول زيربنايى فلسفه صدراست و صدرا در اين رساله سيزده دليل و در «مشاعر» هشت دليل بر اثبات اصالت جعل وجود اقامه كرده است.

و لكن پس از اقامه اين دلايل نبايد پنداشت كه واقعا مسأله به همين سادگى بوده كه حتى ذكاوت شيخ اشراق هم از درك آن محروم بوده است‌ [58]، زيرا از طرفى اين‌

[56] - ر. ك: «المشاعر»: المشعر السابع، فى انّ الامر المجعول بالذات من الجاعل، و الفائض من العلة هو الوجود دون الماهية. ص 37.

[57] - ر. ك: «شرح منظومه»، ص 54 طبع ناصرى.

[58] - سيّد سند محقق دشتكى در اين مسأله قائل به جعل موجود بما هو موجود گرديده و آن را احداث مذهبى نو دانسته است، كه محمل سخن او هنوز بر ما روشن نگشته است.