گاهى نيز از قبيل طامات است، يعنى برگرداندن الفاظ شرعى از مفاهيم ظاهرى و اصلى خود بسوى امور باطنى كه بذهنها خطور نكنند، مانند تاويلاتى كه باطنيان كنند. اين قسم نيز شرعا و عقلا حرام است.

اما از نظر عقلى چون عوالم برابر همند و نشأتها مقابل يكديگر، و به همان‌سان كه حشويه و كرّاميه‌ [11] احكام را يك‌بعدى مى‌نگرند و تنها به ظواهر بسنده مى‌كنند و عالم اسرار و معدن انوار را انكار نمايند، باطنيان نيز چنين حالى دارند؛ ليكن در طرف مقابل اينان، چون گفته‌ها و آداب ظاهر را وامى‌گذارند و از عمل به شريعت حقّه سر باززنند و آن را بدور افكنند.

اين هر دو گروه دجال‌وار در ادراك حقايق يك‌چشمى‌اند، جز اينكه گروهى را چشم راست نابيناست و آن ديگر را چشم چپ كور. و عارف محقق را دو چشم بيناست كه به همه چيز درست مى‌نگرد، نه چون حشويان و باطنيان يك چشم است، و نه چون اشعريان و معتزليان مبتلا به ضعف بينائى. نه به بى‌چشمى جاهلان گرفتار و نه كورى عوامش دامنگير و نه چون ماده‌پرستان به چشم‌درد مبتلا. او پاس هر دو جانب مى‌دارد و هيچ نشأتى را وانمى‌گذارد و احكام هيچ عالمى را رها نمى‌كند.

اما وجه حرمت شرعى اگر بتوانيم الفاظ را بدون وجود دليل نقلى و يا برهان عقلى از ظواهر و مدلولات معمول آنها برگردانيم، الفاظ اعتبار خود را از دست خواهند داد. و اگر برگرداندن الفاظ شرعيه از مفاهيم اولى آنها بدون داشتن دليلى عقلى آزاد باشد، ديگر فايده‌اى در سخنان خدا و رسول نماند، چرا كه اعتبارى به آنچه ذهن ازين سخنان مى‌فهمد، نخواهد بود و آنچه را هم بعنوان باطن اين الفاظ ذكر كنند معيار و قاعده‌اى ندارد، بلكه به خاطر هركسى چيزى خطور كند و آن را بر وجوه گونه‌گون تفسير توان كرد.

ضرر اين مفسده نيز بسيار سنگين است و خود از بدعتهائى است كه ميان صوفى نمايان شيوع يافته و باطنيان نيز براى منهدم ساختن جميع بناهاى‌

[11] - گروهى از اهل سنت از متابعان محمد بن كرام هستند كه خدا را جسم مى‌دانند.