پس عاقل راستين و شخص هشيار نزد صاحبان بينش كسى است كه هدف او از كارهائى كه خداوند وسائل انجام آنها را در اختيار او نهاده است بچنگ آوردن وسائلى باشد كه او از ميان همه‌ى كائنات بدان مخصوص است، و پى تحقق بخشيدن كمال ويژه‌اى بود كه بدان از حيوانات جدائى يافته است، و از سعادت آخرت و همسايگى ملائكه و مجاورت رحمان بسبب نيرنگ‌هاى شهوت و سحر طبيعت و وساوس شيطانى محروم نگردد.

و ارباب بصيرت عاقل آن را نشمارند كه در امور دنيائى هشيار بوده و تمامى توان خود را در راه بدست آوردن آن ارزانى دارد و در تنظيم امور مربوط به بدن كمال بيدارى و احتياط را دارا باشد. سختى‌هاى فراوان و سفرهاى دراز را تحمل كند و انواع ناخوشايندى‌ها را به خود روا دارد و به هر امر ترس‌دارى چون گذشتن از بيابانهاى هولناك و درياهاى ژرفناك و سوار شدن كشتى‌هاى در معرض غرق تن در دهد؛ با همه‌ى جنگها كه با حسودانش پيش آيد و دشمنى‌ها كه با اضدادش پيدا شود و تشويش خاطر كه در اثر درگيرى با اهل عنادش دست دهد و از اهل و اولاد و زمانه دور ماند، اين همه بخاطر جستجوى چيزى پست و مادى كه سرابى را ماند كه تشنه‌اش در بيابان از دور آب پندارد.

افزون بر اينكه باوجود تحمل اين همه سختى‌ها و مصائب بسى پيش آيد كه در بدست آوردن همان چيزها كه احمقانش سود مى‌نامند نيز ناموفق باشد و زيانكار گردد، و اگر هم چيزى بدست آرد كه آن را خواسته‌ى خود مى‌پندارد فساد و پايانش بزودى فرارسد و امكان جاودانگى بر آن وجود نتواند داشت كه دنيا منزلگاه جدائى و نابودى است.

چنين كسى و افراد همانند او گرچه پيش كم‌عقلان و نادانان و سفلگان و ديگر عوام كالانعام در شمار عقلاء و هوشمندان رقم خورند، ليكن نزد آنان كه بينشى باطنى و عقلى مستقيم دارند در عداد سفها، و حمقاء و سفلگان بشمارند.

از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است كه فرمودند: «هشيار آنست كه مخالفت نفس خود نمايد، و براى بعد از مرگش كار كند؛ و احمق كسى است‌