بحث و تحقيق‌

محكم و متشابه از اوصاف كلام إلهى است و در قرآن، آيات قرآنيه به محكمات و متشابهات تقسيم شده است؛ ما در مباحث قبل به طور اختصار برخى از احكام محكم و متشابه را ذكر نموديم و از جمله بيان نموديم كه چون محكم و متشابه داراى معانى متعدد است و قهرا مصاديق اين دو نيز مختلف و متعدد مى‌باشد، اصل آيه شريفه دال بر وجود محكمات و متشابهات در قرآن كريم نيز خود خالى از تشابه نيست.

و نيز بيان نموديم كه محكمات و به تبع آن متشابهات، داراى معانى متعدد است؛ لذا برخى اكثر آيات قرآنيه را از متشابهات دانسته‌اند و جمعى جميع آياتى كه مشتمل است بر ذات و صفات و افعال حق (از باب آنكه حق تعالى منزه از اوصاف خلق است و ذات و صفت و فعل او امكان ندارد مشابه ذات و صفات و افعال خلق باشد)، از متشابهات دانسته‌اند.

برخى از اين جماعت جميع الفاظى را كه به حق و خلق هر دو نسبت داده شده است، مشترك لفظى مى‌دانند و منكر اشتراك معنوى وجود و شئون آن از اوصاف كماليه نظير علم و قدرت و اراده و سمع و بصر و ... شده‌اند.

دامنه اين بحث منجر مى‌شود به تعطيل از معرفت ذات و صفت و افعال الهيه و انكار اصول اوليه متعارف بين اهل معرفت و حكمت، بنا بر اين كه لفظ محكم و متشابه داراى معانى و مصاديق وسيع متعدد و مختلف باشد؛ اصل آيه شريفه‌ «... مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ ...» متشابه است.

و نيز گفتيم كه اين حصر، حصر حقيقى نيست؛ بلكه امكان دارد آيه‌اى نه محكم باشد و نه متشابه، به حسب معانى و اوصافى كه براى محكمات و متشابهات بيان كرده‌اند.

و نيز بايد توجه داشت كه بنا بر اصول و قواعد مقرر در كتب محققان از شيعه و متألهان از اتباع ائمه اثنا عشرية، مثل صدر المتألهين و اتباع او كه در حكمت نظرى و بحثى و فلسفه ذوقى راسخند و از اهل بيت وحى و تنزيل متابعت نموده‌اند، با حفظ قواعد مقرر و اصول متخذ از راسخان در علم قرآن جميع آيات مربوط به ذات و اوصاف و افعال الهيه از محكمات محسوب مى‌شوند.