بيان اقسام محكم و متشابه با تحقيق عرشى به لسان اهل توحيد و معرفت‌

يكى از معانى محكم، ثابت و غير متغير و باقى و دايم و متشابه به معناى متصرم و متزلزل خواهد بود. بنا بر اين آيات يا رواياتى كه دلالت بر دوام و ثبات دايمى حكم و بقاى آن الى يوم القيامة نمايند، از محكمات و آيات دال بر احكام غير ثابت و قابل تغير و تبدل از متشابهات به شمار مى‌روند.

و اما محكمات و متشابهات در كتاب تكوين و عالم وجود، حقايق ملكوتى اعم از مجردات عالم ملكوت اعلى و مجردات برزخى در عالم آفاق و مدركات كلى و ثابت و دايم در عالم عقل انسانى و قواعد لا يتغير حاكى از دوام و ثبات در عالم انفس از محكمات كتاب تكوين به شمار مى‌روند.

حقايق محكوم به فناء و فساد موجود در عالم ماده و صور حاله در هيولى و موجودات سيال و متحرك از متشابهات عالم وجودند و همچنين قواعد و قوانين متغير به تغيير زمان و مكان از جمله متشابهات محسوب مى‌شوند. [1]

دوم- از معانى محكم و متشابه: محكم به معناى امرى حتمى و قطعى و معلوم و متشابه به معناى مجهول و غير محتوم نيز آمده است، آنچه از اسرار عالم وجود و رموز عالم طبيعت و ماده و آنچه از روابط و وابستگى‌هاى اجزاى عالم وجود و نحوه تأثير و تأثر مواد عالم از يكديگر و آنچه از خواص و آثار حقايق عالم و آثار حاصل از تركيب و تجزيه و تحليل عناصر و مواد عالم كون و فساد به مرحله قطعيت و جزميت رسيده باشند، از امور محكمه و آنچه از اسرار مجهول و غير معلوم باقى مانده‌اند از متشابهات به شمار مى‌روند.

در كتاب و سنت آن سلسله از احكام نازل از حق تعالى كه علت و سبب نزول و تشريع آنها

[1]به عبارت ديگر مشهودات و مدركات مقام عقل و قلب و روح و حقايق متمكّن در مقام سر انسانى از محكمات و موجودات نفسى و حسى و عقائد قابل زوال و افكار متغير از متشابهات عالم صغير محسوب مى‌شوند.