نشاندهنده رابطه بين مفهوم اسمى و حرفى است و اين رابطه را رابطه اين همانى معرفى مى‌كند و در سؤال دوم نيز پرسش از اين بود كه رابطه بين مفهوم حرفى و اسمى كه از يك وجود رابط با دو نظر مختلف اخذ شده‌اند چگونه است، آيا رابطه اين همانى است يا نه، پس اين سؤال در متن ادعا و جزئى از آن است.

2- 3- 2: اشكال ديگرى و جواب آن‌

اشكال: تبديل و تبدل بين مفاهيم به چه معناست؟ مگر نه اين است كه به عقيده صدر المتألهين و اتباع وى- و از جمله استاد علامه رحمه اللّه- ادراكات انسان قابل تغيير و تحول نيستند- نه ادراكات تصديقى و نه تصورى، نه حرفى و نه اسمى، نه جزئى و نه كلى؟ و مگر نه اين است كه لازمه تبديل و تبدّل تغيير و عدم ثبات است؟ پس ممكن نيست مفهومى تبديل به مفهوم ديگر بشود، بنابراين معناى اين سخن كه «مفهوم حرفى كه از وجود رابط با نظر استقلالى به آن گرفته شده قابل تبديل به مفهوم اسمى است» چيست؟

جواب: نخست لازم است باختصار حقيقت تبديل و تبدل را تحليل كرده مقوّمات آن را به دست آوريم تا روشن شود كه آيا تبديل و تبدل بالضروره مستلزم تغيير و استحاله و عدم ثبات هست يا نه، بلكه ممكن است تبديل و تبدل بدون هيچ‌گونه تغيير و استحاله‌اى نيز محقق شود.

در هرحال، با داشتن مقوّمات تبديل و تبدل هم حقيقت معناى آن معلوم مى‌گردد و هم اين مقومات ملاكى هستند براى فهميدن اينكه آيا در مسئله مورد بحث حقيقت تبديل و تبدل وجود دارد يا نه.

به‌طور كلى، در هرجايى كه شيئى به شى‌ء ديگر تبديل شود، بين آن دو شى‌ء يك اين همانى و يك اين غيرآنى وجود دارد؛ مثلا، در تبديل يخ به آب، به لحاظى كه اين آب همان يخ قبلى است كه ذوب شده و يا آن يخ قبلى كه ذوب شده همين آب است ولى به لحاظ ديگر آن يخ غير از اين آب است و اين آب غير از آن يخ.

لازمه اين همانى بين دو شى‌ء وجود يك امر واحد مشترك است كه هم در اوّلى موجود بوده هم در دومى موجود است و على هذا اين امر در ضمن تغيير و تحول بايد ثابت باشد و لازمه اين غيرآنى اين است كه در شى‌ء اوّل چيزى باشد كه در دومى نيست يا در شى‌ء دوم چيزى باشد كه در اوّلى نيست و يا هم در شى‌ء اوّل چيزى باشد كه دومى فاقد آن است و هم در شى‌ء دوم چيزى باشد كه اوّلى واجد آن نيست. پس هريك از دو شيئى كه تبديل و تبدل بين‌