اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 578
عرض و عمق آن به اندازهاى
بود كه سواره يا پيادهاى نتواند از آن بجهد، يا از سويى پايين برود و از سوى ديگر
بالا بيايد. شايد حدود 10 متر عرض و 5 متر عمق داشته است.[1] برخى محققان طول خندق را حدود 5000 ذرع و عرض آن را 9 ذرع و عمق آن
را 7 ذرع، دانسته به هر 10 تن جنگجو، به طور معدل 40 ذرع[2] از جهت طول مىرسيد. ديگران طول خندق را تقريباً 5/ 5 كيلومتر، عرض
آن را 5/ 4 و متوسط عمق آن را سه متر و اندى محاسبه كردهاند، و هر فردى عملًا
كندن سه متر مربع را عهدهدار بوده است.[3] هرچند از نظر واقدى خندق به قامت يك انسان بود؛[4] ولى معلوم نيست اين عمق در تمام طول
خندق رعايت شده باشد. دستهاى از منافقان، به
رغم دستور پيامبر صلى الله عليه و آله، با سستى و كندى كار مىكردند و گاه بدون
اجازه پيامبر و پنهانى نزد خانواده خويش مىرفتند؛ ولى مؤمنان جز به ضرورت و با
اجازه پيامبر محل كار را ترك نمىكردند و پس از انجام كار خود بىدرنگ به محل كار
بازمىگشتند.[5] خداوند درباره اينان فرموده است: «انَّمَا المُؤمِنونَ الَّذينَ ءامَنوا بِاللَّهِ ورَسولِهِ
واذا كانوا مَعَهُ عَلى امرٍ جامِعٍ لَم يَذهَبوا حَتّى يَستَذِنوهُ انَّ
الَّذينَ يَستَذِنونَكَ اولكَ الَّذينَ يُؤمِنونَ بِاللَّهِ ورَسولِهِ/ همانا مؤمنان كسانى هستند كه به خداوند و پيامبر او ايمان دارند و
چون با او در كارى هم داستان شدند به جايى] نمىروند؛ مگر آنكه از او اجازه
بگيرند. بىگمان كسانى كه از تو اجازه مىگيرند همان كسانى هستند كه به خداوند و
پيامبر او ايمان دارند» (نور/ 24، 63)؛ سپس درباره منافقانى كه بدون اذن دست از
كار مىكشيدند و مىرفتند فرموده است: «لا تَجعَلوا دُعاءَ
الرَّسولِ بَينَكُم كَدُعاءِ بَعضِكُم بَعضًا قَد يَعلَمُ اللَّهُ الَّذينَ
يَتَسَلَّلونَ مِنكُم لِواذًا ... خواندن پيامبر را در ميان
خودتان همانند خواندن بعضى از شما بعضى ديگر را مشماريد؛ به راستى كه خداوند كسانى
را از شما كه پنهانى و پناهجويانه خود را بيرون مىكشند، مىشناسد، بايد كسانى كه
از فرمان او[1]. تاريخ پيامبراسلام، ص 382 [2]. پيامبر و آييننبرد، ص 382 [3]. غزوة الخندق، ص 76 [4]. المغازى، ج 2، ص446 [5]. دلايل النبوه، ج3، ص 409؛ جامعالبيان، مج 10، ج 18، ص 234
اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 578